CCI: Nedovoljan rad, loša realizacija planiranih obaveza, kontinuirano kršenje zakona i ustava

Povezani članci

• BH političari prave plan da zaustave demonstracije i posvađaju narode BiH
• Svetislav Besara: Marksizam i varvarstvo
• Presuda Stanišiću i Simatoviću u Hagu 30. juna
• ŽIVOT KOJI JOŠ NISMO OTPLATITLI!
• UO BH novinara upućuje javni protest premijeru FBiH i njegovom kabinetu radi pritiska na medije
• Poplave u BiH: Evakuisane tri osobe, najkritičnije na Ilidži

Desetogodišnji monitoring koji provodi CCI, ukazuje na drastične razlike, po raznim osnovama, između institucija vlasti u različitim kantonima. Ali ukazuje i na određene zajedničke karakteristike tih institucija – nedovoljan rad, lošu realizaciju planiranih aktivnosti, nedovoljnu posvećenost rješavanju ili olakšavanju ključnih problema građana i masovno nepoštovanje propisa, zakona, pa čak i odluka ustavnih sudova, što je nespojivo sa konceptom pravne države, na kome se Evropska unija, prema čijim standardima navodno težimo, zasniva.

INTENZITET RADA KANTONALNIH SKUPŠTINA GENERALNO JE PRILIČNO NIZAK, A VRIJEME KOJE POSLANICI PROVODE U RADU NA SJEDNICAMA, GOTOVO ZANEMARIVO. Samo je jedna skupština – Skupština ZDK – u prvih 9 mjeseci 2017., imala zasjedanja u svakom mjesecu. Sve ostale su imale značajne pauze u radu – najveće skupštine SBK i Kantona 10, koje u ovom devetomjesečnom periodu, u čak 5 mjeseci nisu održavale sjednice. Što se tiče vremena provedenog u radu na sjednicama, najduže su, u posmatranom periodu, radili poslanici Skupštine ZDK, čiji je efektivni rad trajao oko 67 sati. Što je otprilike 8 sati mjesečno u prosjeku. Najmanje su radili poslanici Skupštine ZHK – svega sat mjesečno, u prosjeku – te, poslanici skupština PK, SBK, HNK i K10 – oko 2 sata mjesečno. Kuriozitet je da je skupština koja je u posmatranom periodu radila najviše (Skupština ZDK) jedina u kojoj nijedan poslanik (izuzimajući novog Predsjedavajućeg) ne prima platu. U ostalim se procenat poslanika koji su zaposleni u skupštini i koji redovno prima mjesečnu platu (bez obzira da li se skupština uopšte sastaje i koliko malo radi), kreće od 33 do 67%.

OSTVARENI REZULTATI KANTONALNIH SKUPŠTINA SU, UGLAVNOM, U SKLADU SA INTENZITETOM NJIHOVOG RADA, MADA JE I EFIKASNOST U RADU INSTITUCIJA, ILI NJEN IZOSTANAK, IMAO ZNAČAJAN UTICAJ. Po produktivnosti se izdvajaju skupštine USK i KS, sa po preko 150 razmotrenih različitih mjera. Skupštine TK, ZDK i BPK imale su, u posmatranom periodu, između 85 i 110 razmotrenih mjera. Dok skupštine PK, SBK, HNK, ZHK i Kantona 10, imaju ispod 40 razmotrenih mjera. Ubjedljivo najmanje Skupština HNK – svega 25.

UDIO ZNAČAJNIH MJERA, U UKUPNOJ MASI RAZMOTRENIH U PRVIH 9 MJESECI 2017., JE VRLO NIZAK. Usvojena je samo jedna strategija – Skupština HNK je sa zakašnjenjem, kao posljednja u nizu, konačno usvojila strategiju razvoja kantona. Samo je još Skupština USK, u ovom periodu, razmatrala strategije – prihvativši u nacrtu Strategiju prema mladima USK. S druge strane, 7 skupština je, svojim programima rada za ovu godinu, planiralo realizaciju još 10 različitih strategija, koje se, međutim, u posmatranom periodu, nisu našle na dnevnom redu skupštinskih zasjedanja. Osim strategija, u posmatranom periodu je i realizacija zakona bila prilično niska.

VEĆINA KANTONALNIH SKUPŠTINA (IZUZETAK SU SKUPŠTINE USK, TK I ZHK) U PRVIH JE 9 MJESECI 2017. USVOJILA MANJE ZAKONA NEGO U PRVIH 9 MJESECI PRETHODNE GODINE I MANJE NEGO U ADEKVATNOM POREDBENOM PERIODU PRETHODNOG MANDATA. Najviše usvojenih zakona, u prvih 9 mjeseci 2017. godine, imala je Skupština TK – 17. Više od 10 usvojenih zakona, u posmatranom periodu, imale su još skupštine USK (15), KS (14) i ZHK (11). Ostale skupštine imale su jednocifren broj usvojenih zakona, u ovom periodu. Najmanje Skupština Kantona 10 – svega dva i Skupština HNK, koja je doživjela i najveći pad, jer je sa prošlogodišnjih 10, pala na svega 3 usvojena zakona u prvih 9 mjeseci ove godine.

SKUPŠTINE, NEKE MANJE, NEKE VIŠE, ALI U PRAVILU, KRŠE PROPISE KOJI REGULIŠU NJIHOVE I OBAVEZE POSLANIKA I RADNIH TIJELA. Osim „uobičajenog“ kršenja poslovnika, nepravovremenim usvajanjem programa rada i nerazmatranjem njegove realizacije i neodgovaranjem na poslanička pitanja u propisanom roku, u 2017. g. su zabilježeni slučajevi zakazivanja sjednica hitnog karaktera ili predlaganja tačaka dnevnog reda po hitnom postupku, bez obrazloženja razloga hitnosti. U PK je registrovano da radna tijela Skupštine nisu donosila svoje stavove po svim aktima i propisima o kojima se Skupština izjašnjavala, uključujući čak i budžet. U Skupštini TK usvojen je Zakon o izmjeni i dopuni Zakona o visokom obrazovanju bez prethodno datog mišljenja Vlade o zakonu kojem ona nije predlagač. U Skupštini BPK, registrovano je kršenje Etičkog kodeksa neprimjerenim ponašanjem poslanika na sjednicama Skupštine. Itd.

ONO ŠTO JE POSEBNO PORAŽAVAJUĆE JE DA INSTITUCIJE VLASTI KRŠE ZAKONE. A ČAK JE I KRŠENJE USTAVA VIŠE PRAVILO NEGO IZUZETAK U DJELOVANJU KANTONALNIH SKUPŠTINA. Pojedini kantoni već godinama ignorišu presude Ustavnog suda, a u 2017. je izrečeno i nekoliko novih – Vijeće za zaštitu vitalnih interesa Ustavnog suda FBiH, konstatovalo je povredu vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog i srpskog naroda, odlukama Skupštine Kantona 10, te povredu vitalnog nacionalnog interesa srpskog naroda, odlukama Skupštine USK. Što se tiče presuda koje već godinama čekaju na implementaciju: skupštine HNK i PK još uvijek imaju ustave iz 1996, kojima se krše prava i dovodi u pitanje konstitutivnost i ravnopravnost srpskog naroda na području ovih kantona. Takođe, iako je 2011. usvojila amandmane na Ustav Kantona, kojim je i ovim aktom zagarantovana ravnopravnost sva tri konstitutivna naroda u BiH, u ZHK, Skupština ZHK već drugi mandat odbija imenovati predstavnike drugih konstitutivnih naroda u rukovodstvo Skupštine. Tri četvrtine aktuelnog mandata je prošlo a da u Skupštini ZHK nije imenovan potpredsjednik iz srpskog naroda, a u prethodnom mandatu vladajuća stranka takođe je onemogućila imenovanje članova rukovodstva Skupštine iz druga dva konstitutivna naroda, istrajavši na stavu koji je predstavljao direktno kršenje Poslovnika, Ustava ZHK i dobre političke prakse iz prethodnog perioda u radu Skupštine. Osim toga, vlasti u 4 kantona – Kanton 10, ZHK, HNK i PK – ignorišu, skoro već pune dvije decenije, presudu ustavnog suda, koja problematizuje njihove nazive, simbole, korištenje termina županija i naziv bošnjački jezik. Ustavni sud FBiH, donio je, u proteklim godinama, nekoliko presuda koje se odnose na povredu prava na lokalnu samoupravu u Kantonu Sarajevo, koje još nisu provedene. Ali su, u ovoj godini, izvršene promjene Ustava, koje otvaraju put za konačno implementiranje tih presuda.

REZULTATI RADA KANTONALNIH INSTITUCIJA VLASTI U DIREKTNOJ SU VEZI SA KVALITETOM ŽIVOTA GRAĐANA U NJIHOVIM KANTONIMA. Bez obzira na ogromne razlike između pojedinih kantona, može se reći da je taj kvalitet, generalno, na niskom nivou. Što je, uz nemogućnost zapošljavanja i konstantno generiranje loših političkih odnosa, najznačajniji razlog za sve veći odlazak mladih i radnosposobnih ljudi iz zemlje. Kao i za konstantan pad nataliteta. Iz uporednih podataka o broju zaposlenih i nezaposlenih po kantonima, vidimo da su u najboljoj situaciji, u ovom kontekstu, BPK, te Kanton Sarajevo, u kojima na jednog nezaposlenog dolaze dva zaposlena, a u najgoroj USK, u kome je broj nezaposlenih za četvrtinu veći od broja zaposlenih, te TK, sa nominalno najvećim brojem nezaposlenih, od svih kantona – čak 86.159 (u odnosu na 85.769 zaposlenih). Prosječna plata u FBiH se, za nepune tri godine od posljednjih opštih izbora, povećala za 33 KM. Najveća je u KS – 1059 KM, a najmanja u SBK – 715 KM. Naravno, pitanje kvaliteta života je mnogo kompleksnije od stepena zaposlenosti i visine plata, o čemu najbolje svjedoči primjer Kantona Sarajevo. Koji ima najbolji odnos zaposlenih i nezaposlenih u zemlji i najveću prosječnu platu, ali su mu građani suočeni sa brojnim ozbiljnim problemima, od kojih su svi u nadležnosti kantonalnih vlasti – od neredovnog vodosnabdjevanja, alarmantne zagađenosti vazduha u zimskim mjesecima, zastarjelog i skupog gradskog prevoza, do nagomilanih problema i dugova u javnim preduzećima, nedovoljnog stepena sigurnosti na ulicama, loših rezultata u borbi protiv kriminala i korupcije, itd.

POSEBAN PROBLEM SU ZAKONSKA RJEŠENJA KOJA NE IDU U PRAVCU POBOLJŠANJA KVALITETA ŽIVOTA GRAĐANA. A naročito su osjetljiva ona koja se tiču obrazovanja i zapošljavanja. Razjedinjenost i nepostojanje jedinstvenih kriterija, koji bi išli u pravcu višeg kvaliteta obrazovanja, te, daljnje povećanje uticaja vlasti na obrazovne institucije, umjesto prijeko potrebne depolitizacije, opredjelili su Evropsku asocijaciju za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju da donese odluku da, zbog neispunjavanja evropskih standarda, BiH, odnosno njene agencije za razvoj visokog obrazovanja, ne budu primljene za punopravne članice ove asocijacije. Po negativnosti, ističemo i usvajanje Zakona o državnoj službi u TK, za koji se može reći da je, u svom finalnom, usvojenom, obliku, zbog amandmana vladajuće stranke, odstupio od pozitivnog, reformskog pravca, koji je zakon imao u svom prvobitnom obliku, u kome je uvažio stavove CCI-a iznesene u javnoj raspravi, te smo umjesto omogućavanja zapošljavanja najkompetentnijih u državnu službu, dobili suprotnost tome, odnosno nastavak stranačke kontrole nad zapošljavanjem, sa krajnje negativnim posljedicama po društvo. Što je jedan od najozbiljnijih problema s kojim se suočava, ne samo Tuzlanski kanton, nego cijela država.

KANTONALNE VLADE, GENERALNO, KRŠE POSLOVNIKE O SVOM RADU, INTENZITETOM RADA KOJI JE ISPOD PREDVIĐENOG. Jedino je Vlada Unsko-sanskog kantona, održavši 40 redovnih sjednica, u prvih 9 mjeseci 2017. godine, imala intenzitet rada iznad 1 redovne sjednice sedmično, u prosjeku. Najmanje održanih redovnih sjednica, u posmatranom periodu, imala je Vlada HNK – 18, odnosno, tek 2 mjesečno, u prosjeku. A blizu tog tempa su i vlade SBK, ZHK i PK. Inače, ukupno posmatrano, 30% svih održanih sjednica u ovom periodu su bile vanredne.

U PRODUKTIVNOSTI KANTONALNIH VLADA, IZRAŽENOJ U BROJU RAZMOTRENIH MJERA TOKOM POSMATRANOG PERIODA, PRIMJETNE SU OGROMNE OSCILACIJE, U OMJERU 1:7. Najmanji broj razmotrenih mjera imala je Vlada ZHK – svega 211, a najveći Vlada KS – 1392. Iznad hiljadu mjera razmotrila je još jedino Vlada SBK, a blizu ove cifre je i Vlada BPK.

NA DNEVNIM REDOVIMA VLADA, ZNAČAJNIH MJERA JE, PROCENTUALNO, BILO IZUZETNO MALO. Različite odluke, rješenja, saglasnosti i zaključci obuhvataju 68% od ukupne mase razmotrenih mjera. Izvještaji, informacije, planovi i programi zauzimaju dodatnih 20%. Procenat udjela posebno značajnih mjera, kojima se dugoročno, sistemski, mijenjaju određene oblasti i utiče na kvalitet života građana, je mnogo manji. Na zakone otpada manje od 2% od ukupne mase razmatranog. A na strategije tek pola promila (0,05%). Ovih, 0,05% predstavljaju, zapravo, svega 4 strategije, utvrđene u prvih 9 mjeseci 2017. – 2 od strane Vlade USK i po jedna od vlada HNK i BPK. Stim što je strategija utvrđena od strane Vlade BPK (Strategija razvoja poljoprivrede) povučena na doradu, nakon izraženih sumnji, u Skupštini, da se radi o plagijatu, a strategija utvrđena od strane Vlade HNK je posljednja u nizu kantonalnih strategija razvoja, koje su drugi kantoni prethodno već donijeli.

U PRVIH 9 MJESECI 2017. GODINE, NA KONTONALNIM VLADAMA JE UTVRĐENO, ZA 32% MANJE ZAKONA NEGO U ADEKVATNOM PERIODU PRETHODNOG MANDATA (PRVIH 9 MJESECI 2013.). Ukupno je utvrđeno 118 zakona, od čega su 64 novi, tzv. temeljni zakoni, a ostalo su tek izmjene i dopune već postojećih zakonskih akata. Razlike između pojedinih vlada, u broju utvrđenih zakona, nisu zanemarive, ali, generalno, radi se o malom broju utvrđenih zakona, pogotovo u kontekstu opšteg stanja u društvu i evidentne potrebe za dubokim reformskim procesima. Najviše zakona, u prvih 9 mjeseci 2017. godine, utvrdile su vlade KS (22), USK (19) i TK (18). Iznad 10 zakona, u posmatranom periodu, utvrdile su još samo vlade BPK (12) i ZHK (11). Vlade ZDK, HNK i Kantona 10, utvrdile su po 9 zakona. Dok su najmanje zakona utvrdile vlade PK (6) i SBK (3).

SAMO JE JEDNA KANTONALNA VLADA – VLADA SBK – IMALA USVOJEN PROGRAM SVOG RADA ZA 2017. NA VRIJEME, PRIJE POČETKA GODINE NA KOJU SE ODNOSI. Ostalih 9 programa rada, kantonalnih vlada, za 2017. utvrđeno je sa manjim ili većim kašnjenjem. Kašnjenja u donošenju programa rada uzrokovana su nedovoljnom ozbiljnošću i posvećenošću ovoj obavezi, u vladama. Odličan primjer za to je Vlada HNK, koja je tek 6.2.2017. godine (dakle, sa višemjesečnim zakašnjenjem) od ministarstava i kantonalnih institucija zatražila da joj dostave programska dokumenta za izradu Programa rada za 2017.g.

NIJEDNA KANTONALNA VLADA NIJE U POTPUNOSTI REALIZOVALA SVOJ DEVETOMJESEČNI PLAN AKTIVNOSTI. No, dok su vlade TK, ZDK, ZHK i KS, u ovom kontekstu, pokazale značajnu ozbiljnost, utvrdivši oko 75% planiranog, vlade USK, PK, BPK i HNK prešle prag od 50%, realizacija planiranih obaveza vlada SBK i Kantona 10 bila je naprosto katastrofalna – naime, Vlada SBK realizovala je tek četvrtinu, a Vlada Kantona 10 samo 16% planiranog za realizaciju u prvih 9 mjeseci 2017.

NAJVIŠE ZABRINJAVA SKROMNA REALIZACIJA ZAKONA I STRATEGIJA. U zadnji kvartal se ušlo sa 11 nerealizovanih od 13 planiranih strategija. A, od ukupno 245 zakona, koliko je planirano programima rada kantonalnih vlada za 2017. godinu, za 9 mjeseci utvrđeno je manje od trećine.

NAJVIŠE SREDSTAVA U BUDŽETIMA ODLAZI NA PLATE BUDŽETSKIH KORISNIKA. Od preko 2 milijarde i 200 miliona, koliko, zbirno, iznose svi kantonalni budžeti, za 2017. godinu, na plate i naknade troškova zaposlenim će se potroši više od milijadu KM. U kontinuitetu, samo u dva kantona – Bosansko-podrinjskom i Kantonu Sarajevo – za plate i naknade troškova se izdvaja manje od 50% budžeta. U ostalih 8 kantona za ovu svrhu se izdvaja više nego za sve ostale troškove zajedno. Procentualno, najviše se za plate (odnosno najmanje za ostale namjene) izdvaja iz budžeta Zapadnohercegovačkog kantona – preko 60% budžeta. Kanton Sarajevo za ovu namjenu izdvaja svega 36%, stim da ima i daleko najveći budžet. No, interesantan je slučaj BPK, koji za plate izdvaja samo 40% budžeta, iako ima budžet od svega 40 miliona KM, koliki ima i PK, koji, međutim, za plate izdvaja 52% budžeta.

KANTONALNE VLADE, NA ŽALOST, SVOJIM PONAŠANJEM, SVIH OVIH GODINA, UMJESTO DA GRADE, URUŠAVAJU PRAVNU DRŽAVU. One ne poštuju ni svoje poslovnike o radu skupština, ni zakone, a ni Ustav. Poslovnici se krše neodržavanjem redovnih sjednica u propisanom tempu, neutvrđivanjem godišnjih programa rada u za to predviđenom roku, neodgovaranjem na poslanička pitanja, neusvajanjem zapisnika sa održane sjednice odmah na sljedećoj sjednici, itd. Redovno se krši Zakon o budžetima u FBiH, nepridržavanjem rokova iz „Budžetskog kalendara“. Krši se i Zakon o slobodi pristupa informacijama, neodgovaranjem na dostavljene zahtjeve, ukoliko su oni neugodni predstavnicima vlasti (kao što je zahtjev za podatke o platama poslanika i ministara). U HNK je, nakon presude Kantonalnog suda u Mostaru, u junu ove godine, i formalno-pravno utvrđeno da je Vlada, prije tri godine, nezakonito zasnovala radni odnos sa komesarom policije. Sve kantonalne vlade krše Zakon o ravnopravnosti polova, jer broj žena u njihovom sastavu ne odgovara Zakonom propisanom – sumarno gledano, žene zauzimaju tek 10% mjesta u kantonalnim vladama, što znači 4 puta manje od zakonskog minimuma. U vladama Zeničko-dobojskog i Hercegovačko-neretvanskog kantona čak nema niti jedne žene. Što je skandal koji prolazi bez adekvatne reakcije javnosti. Kao što, bez adekvatne reakcije, prolazi i kršenje Ustava – u posmatranom periodu su registrovani i novi slučajevi kršenja Ustava i nastavak ignorisanja ranije donesenih presuda ustavnih sudova, u pojedinim kantonima.

SPOROST U REALIZACIJI SVOJIH OBAVEZA I NEZAINTERESOVANOST ZA ISTINSKU PROMJENU, U INTERESU GRAĐANA, VIDLJIV JE I IZ ODNOSA PREMA REFORMSKOJ AGENDI. Iako su, Zaključkom Parlamentarne skupštine BiH od 27.8.2015., sve kantonalne vlade imale obavezu sačiniti kantonalne akcione planove za realizaciju Reformske agende za BiH 2015-2018, i u roku od 30 dana obavijestiti PS BiH do kada će to uraditi, donošenje akcionih planova potrajalo je sve do prvog kvartala 2017. kada su i vlade ZHK (u februaru) i PK (u martu), kao posljednje u nizu, donijele svoje akcione planove. S druge strane, realizacija ovih planova, generalno, ide sporo i u neskladu sa postavljenim rokovima. A pojedine vlade čak i ne razmatraju ili bar javnost ne upoznaju sa informacijama o stepenu realizacije, koji bi trebale redovno da prate. Pa tako iz HNK, ZHK i PK nemamo zvaničnih informacija o realizaciji akcionih planova za realizaciju Reformske agende.

PREPORUKE INSTITUCIJAMA

KANTONALNE SKUPŠTINE

Potrebno je intenzivirati rad u nastavku mandata. Povećati broj sjednica, efektivno radno vrijeme, broj tačaka dnevnog reda, te, broj zakona.. Treba izvršiti pritisak na vlade, kao priređivače najvećeg broja mjera o kojima skupštine donose odluke, u cilju intenziviranja njihovog rada i njegovog fokusiranja na ključne probleme građana i najznačajnije mjere. Zahtjevati od vlada poštovanje programskih obaveza i podnošenja periodičnih izvještaja o svom radu. Izvršiti izmjene poslovnika, radi implementacije dobre prakse iz drugih institucija vlasti, u ovom kontekstu, na način da se ograniči dužina trajanja procesa usvajanja zakona, na 6 mjeseci, nakon čega bi zakon trebao da se automatski povlači iz procedure i vraća predlagaču. Sve kantonalne institucije treba da pokažu potrebnu odgovornost, prema svojim obavezama i prema građanima i da programe rada, kao ključne alate za povećanje efikasnosti rada institucija i njihove fokusiranosti na projektovane ciljeve, usvajaju na vrijeme. Primijeniti dobru praksu iz susjednih zemalja, u kojima mjere iz programa rada imaju prioritet, posebno se označavaju i na dnevnim redovima sjednica institucija se razmatraju prije ostalih. Treba nastaviti sa pozitivnim trendom, u kontekstu vremena usvajanja budžeta, do potpunog poštovanja Zakona o budžetima FBiH, od strane svih kantonalnih institucija. U tom kontekstu, kratkoročno, treba se fokusirati na obavezu usvajanje budžeta za 2018. do kraja 2017. godine. Potrebno je povećati transparentost rada kantonalnih skupština. Sve značajne dokumente i odluke treba donositi uz javnu raspravu i uvažavanje mišljenja javnosti. Povećati obim i učestalost ažuriranja informacija na zvaničnim web stranicama institucija. Uvesti sistem elektronske evidencije prisutnosti i glasanja poslanika i time rad poslanika učiniti odgovornijim i transparentnijim Nepoštovanje dokumenata koje regulišu rad institucija, a pogotovo zakona ili ustava, potpuno je neprihvatljivo, pogotovo kada se dešava od strane institucija vlasti. U tom kontekstu, institucijama vlasti bi jedan od imperativa u njihovom radu morala biti odluka da se kršenja ustava, zakona i podzakonskih akata prestanu tolerisati, da se prestanu dešavati, a kad se dese, da se najstrože sankcionišu. Potrebno je fokusirati rad institucija vlasti na ključne probleme građana, na reformske procese i euroatlanski put. U tom kontekstu, povećanje broja zaposlenih (u realnom sektoru!), borba protiv korupcije, stvaranje boljeg zakonodavnog okvira za privlačenje stranih investicija i stimulisanje ekonomskog razvoja, ključni su prioriteti. Ali ne treba zaboraviti ni na vodosnabdjevanje, grijanje, zagađenost vazduha, prevoz, bezbjednost, stanje u obrazovanju i zdravstvu, itd. Nakon trogodišnjeg uspješnog „eksperimenta“ u ZDK (u kom su poslanici ovog kantona demonstrirali da se politikom može baviti i interese građana koji su vas izabrali odgovorno i ozbiljno zastupati a da pritom za to ne primate platu), i građani i političari bi trebali da razmisle i da i u druge kantone prenesu ovaj obrazac društveno odgovornog i socijalno osjetljivog ponašanja.

KANTONALNE VLADE

Potrebno je intenzivirati rad u nastavku. I dovesti ga bar u nivo propisan poslovnikom, što za većinu institucija znači održavanje sjednice svake sedmice. U PK treba promijeniti poslovnik i sadašnju obavezu održavanja tek jedne sedmice svake druge sedmice, uskladiti sa obavezama propisanim poslovnicima ostalih kantona. Potrebno je s više pažnje planirati rad na sjednicama; sve mjere čiji karakter nema nikakav stepen hitnosti, kad se obavljaju na vrijeme, razmatrati na redovnim sjednicama, a vanredne (uključujući i hitne i telefonske) sjednice održavati samo onda kad to okolnosti zaista, objektivno, zahtjevaju. Usvajanju najznačajnijih dokumenata (zakona i strategija), posvetiti više pažnje u nastavku i značajno povećati produktivnost u ovom kontekstu. Programi rada, kao ključni alati za povećanje efikasnosti rada institucija i njihove fokusiranosti na projektovane ciljeve, moraju se usvajati na vrijeme. I uz mogućnost učešća javnosti na njihov sadržaj. Potrebno je da kantonalne vlade razmatraju informacije o realizaciji planiranih aktivnosti na kvartalnom (ili, za početak, bar na polugodišnjem) nivou, kako bi svoj rad mogle uskladiti sa tim informacijama, u cilju postizanja što boljih rezultata u konačnici. Potrebno je donijeti propise koji preciziraju individualnu odgovornost, i odgovarajuće sankcije, unutar institucija, u slučajevima nepoštovanja Poslovnika i Zakona. Budžete za 2018. godinu treba donijeti u proceduri i rokovima koje propisuje Zakon. Potrebno je smanjiti javnu potrošnju. Sve kantonalne vlade i skupštine, trebale bi, u ovom kontekstu, da se ugledaju na institucije vlasti u KS i BPK, koji su jedini kantoni u kojim se za plate izdvaja manje od 50% budžeta (u BPK 40%, u KS 36% – nasuprot čak 60% u ZHK). Institucije vlasti moraju građanima davati primjer, u kontekstu poštovanja zakona i drugih propis. Nepoštovanje dokumenata koje regulišu rad institucija, a pogotovo zakona ili ustava, potpuno je neprihvatljivo. Potrebno je povećati transparentnost. Na početku godine objaviti plan dokumenata za koje će biti organizovane javne rasprave i konsultacije, a potom pravovremeno i detaljno program javnih rasprava, te informacije o statusu prijedloga i sugestija učesnika iznešenih tokom javnih rasprava, što u dosadašnjem radu nije praktikovano. Potrebno je manje ili veće proširenje informacija dostupnih na zvaničnim web stranicama vlada (pravovremeno objavljivanje najava sjednica, te zapisnika sa održanih sjednica, mogućnost preuzimanja na sjednicama razmatranih materijala, objavljivanje poslaničkih pitanja i inicijativa i vladinih odgovora na njih, informacije o radu i realizaciji planiranih aktivnosti po ministarstvima, informacije o primanjima javnih dužnosnika). Itd. U kontekstu stvaranja mogućnosti za poboljšanje kvaliteta života građana vrlo je važno koncentrisanje vlasti na ključne probleme građana i reformske procese. Odnosno na donošenje mjera koje sistemski mogu dovesti do poboljšanja stanja u određenim oblastima. Potrebna je mnogo veća ozbiljnost, efikasnost i transparentnost, u realizaciji mjera iz Reformske agende, kako to ne bi ostala samo još jedna od propuštenih šansi.