ENG
Nisim Albahari o cionizmu i politici Izraela
Autor/ica 👤Amir Brka
Povezani članci
Narodni heroj Nisim Albahari (Tešanj, 28.1.1916. – Sarajevo, 19.12.1991.) objavio je 1984. godine u »Sveskama«, časopisu sarajevskoga Insituta za proučavanje nacionalnih odnosa, tekst naslovljen »Osobenosti istorijskog razvoja bosanskohercegovačkih Jevreja« (br. 7-8, 19-24. str.) – gdje su doneseni prilozi sa razgovora koji je u Institutu održan na temu Stvaralaštvo Jevreja u kulturnoj baštini i razvoju Bosne i Hercegovine. Odlomak iz tog teksta, koji slijedi, pokazuje kako je Albahari mislio o problemima koji su konstantno u fokusu pažnje svjetske javnosti, a danas posebno usljed američkoga priznanja Jerusalima za glavni grad Izraela
Piše: Amir Brka
“Pojavom cionizma, odnosno cionističkih organizacija, naročito između dva rata, a poslije formiranja države Izrael, odselio se jedan broj Jevreja, ne baš tako veliki, u tu zemlju. Sa stanovišta nacionalnih određenje, cionistički pokret, pored ostalih nacionalističkih i separatističkih uticaja, unio je u svojoj propagandi tezu o državi Izrael kao matičnoj zemlji svih Jevreja u svijetu. S takvom orijentacijom i negativnom političkom tendencijom da izoliraju Jevreje u dijaspori od ostalih radnih ljudi i socijalističkog pokreta, oni unose izvjesnu nestabilnost u shvatanja društvene pripadnosti i kod naših Jevreja. I kod najdobronamjernijih to stvara izvjesnu zbunjenost. Mislim da takva aktivnost cionističkog pokreta nije za potcjenjivanje, jer on vrlo vješto koristi vjerska i druga osjećanja za svoje ciljeve.
Kad govorim o ovom pitanju, onda ne mislim da u sadašnjoj praksi treba da zanemarimo činjenicu o realnosti postojanja izraelske države i potrebi da se njene unutarnje snage usmjere na demokratski razvitak i dobrosusjedske odnose s arapskim narodima i zemljama, ali sve to u okvirima i u granicama odluka Organizacije ujedinjenih nacija. Jevreji – komunisti u našoj zemlji, a i drugi progresivno i demokratski orijentisani pojedinci još i prije osnivanja izraelske države ukazivali su na agresivnost cionističko-nacionalističke politike, koja seobom i navodnim otkupom zemlje stvara nasilje prema palestinskom narodu, koji je već tada bio prinuđen da napušta zemlju koju obrađuje i odlazi u zbjegove.
SFRJ nema diplomatske odnose s Izraelom zato što Izrael neprestano vrši agresiju i ugrožava svjetski mir. Izrael ne poštuje nikakvu odredbu i odluku Ujedinjenih nacija i već u nekoliko ratova provodi osvajačku politiku, jer je u svojoj koncepciji uzeo kurs na obnavljanje nekadašnje jevrejske države od prije više milenija godina, i u to u razmjerama najvećih granica. Cionisti napadaju nepostojanje diplomatskih odnosa Jugoslavije i Izraela, tumačeći to kao nedemokratski postupak postupak nesvrstane Jugoslavije; oni govore kako ‘valjda ima nešto pozitivino i vrijedno i u Izraelu’, da mi u Jugoslaviji sve ignorišemo, iako je jasno da Jugoslavija nikada nije pokazala ni jednim gestom neku ignorantsku politiku prema Jevrejima, niti je negirala njihovu tešku istorijsku prošlost. Reakcionarne cionističke snage u svojoj propagandi prelaze okvire i najminimalnijeg poštovanja svega onoga što je nova Jugoslavija učinila za svoje narode i narodnosti, uključujući i Jevreje, pa je time dobila priznanje kod demokratske javnosti cijeloga svijeta. Dakle, nije u pitanju odnos prema Jevrejima, nego odnos prema agresivnoj i beskrupuloznoj politici, koja povremeno ispoljava i elemente genocida, od kojeg je sam jevrejski narod najviše pretrpio. Cionisti govore ‘kako su se nekada komunisti i cionisti međusobno svađali, a da sada za to nema potrebe, jer svi mislimo i osjećamo isto’. Ja bih na to odgovorio da cionizam i marksizam ne mogu postojati u istoj vreći, odnosno da je svaki nacionalizam opasan, a mi u Jugoslaviji smo tu istinu vrlo dobro iskusili.”
* * *
Nakon četverogodišnje osnovne škole, koju je završio u rodnom Tešnju (1927.), Nisim Albahari u Sarajevo je pohađao Prvu mušku realnu gimnaziju. U gimnaziji je primljen u SKOJ, a 1935. godine i u KPJ.
Zanimljiv je podatak da je i Albahari prethodno pripadao cionističkom pokretu, koji je imao za cilj stvaranje jevrejske države na tlu Palestine, i da je iz njega isključen. No, šta bi moglo značiti njegovo pripadanje tom pokretu ako je rođen 1916., a već 1934. on je neko koga Partija angažira u Jevrejskoj radničkoj omladinskoj zajednici Matatja u Sarajevu…? Moni Finci je, naime, svjedočio da je Partija koncem 1934. godine s njime u Matatju uputila Eliezera Lezu Pereru, Urija Šnetrepla i Nisima Albaharija “koji su ranije djelovali u cionističkom pokretu i bili iz njega isključeni”. Albahari je bio jedan od najagilnijih partijskih oslonaca u Matatji, a pred rat je u redovima tog društva bilo oko 400 skojevaca i članova KPJ.
On je, dakle, kao vrlo mlada osoba donio ključne životne odluke, i bio je među mnogobrojnijim bh. Jevrejima koji su, imajući pred očima i svu težinu položaja višemilionskih jevrejskih masa, naročito u istočnoj Evropi, zatim činjenicu da je Oktobarska revolucija u Rusiji, proklamirajući humane parole i platforme, isticala i već ostvarivala određena rješenja i, napokon, da je proces nadiranja fašističkog uticaja, a time i rasizma i antisemitizma u Evropi, išao neuporedivo bržim tempom nego što se moglo očekivati. I Albahari je odabrao put socijalizma kao općenacionalnoga rješenja, ali ne u smislu jednostrano shvaćene asimilacije nego u jednom budućem nadnacionalnom jedinstvu – koje treba da donese odgovor ne samo na jevrejsko pitanje nego na brojna goruća pitanja tadašnjega društva u njegovom daljem kretanju i razvitku. Svome kozmpolitskom i univerzalno-humanističkom opredjeljenju Nisim Albahari ostao je odan do kraja života.
Zbog revolucionarnog i partijskog djelovanja Albahari je prije rata dva puta hapšen: u februaru 1936. kada je osuđen na godinu robije koju je izdržao u beogradskom zatvoru Glavnjača, i u decembru 1940. kada je odveden u koncentracioni logor u Ivanjici (Srbija), gdje je ostao do vojnog puča izvršenog 27.3.1941. godine. Opisujući tadašnje rukovodstvo sarajevskih komunista, Avdo Humo za Albaharija kaže slijedeće: “Bio je omiljen među radnicima i Nisim Albahari, privatni namještenik, dobar poznavalac sarajevskih prilika i ljudi, okretan kao čigra, racionalan kako u mišljenju tako i u konkretnim postupcima. U razgovorima nije imao suvišnih riječi, težio je brzim zaključcima. Imao se utisak da bi se uvijek dočekao na noge odakle god bi ga čovjek bacio. Na radu je bio hrabar čovjek.”
Početkom rata Albahari je među najznačajnijim ilegalcima koji pripremaju ustanak: ispred Mjesnoga komiteta KPJ za Sarajevo, kojeg je bio član, neposredno je zadužen za organizaciju prikupljanja oružja i ratnoga materijala, stvaranje borbenih grupa i njihovu pripremu za oružane akcije, ustrojavanje obavještajne službe i druge vojne aktivnosti u okupiranom gradu. Sredinom jula 1941. izišao je iz Sarajeva radi formiranja prvih partizanskih jedinica. Tokom NOB on je i borac, ali primarno je angažiran kao organizator i politički mobilizator masa, a, kako pišu Robert J. Donia i John V. A. Fine, “partizani su uspjeli samo u onoj mjeri u kojoj su njihovi lideri bili u stanju da mobiliziraju i animiraju široku bazu narodne podrške o kojoj su ovisili”. Albahari se u ratu nalazio u različitim partizanskim jedinicama i partijskim formacijama. Između ostaloga, bio je sekretar Okružnoga komiteta KPJ za Odred “Zvijezda” (zbog čega je i sudionik vrlo značajnoga partijskog savjetovanja održanog 7. i 8. 1. 1942. godine u Ivančićima kod Sarajeva), komesar 3. bataljona 6. proleterske istočnobosanske brigade s kojim je sudjelovao i u Bici na Sutjesci, zatim je član Oblasnoga komiteta KPJ za istočnu Bosnu, pa sekretar OK KPJ za Romaniju, a od augusta 1944. do kraja rata on je šef odsjeka OZN-e pri Štabu 3. korpusa NOVJ, sa sjedištem u Tuzli nakon njena oslobođenja 17.9.1944. godine.
Nisim Albahari, Nikola Cvijetić i Milutin Đurašković, u oslobođenoj Tuzli 1944. godine
Kao partizani poginula su Nisimova braća Hajim (1921-1943.) i David (1922-1942.), oba rođena u Tešnju, a u Holokaustu mu je stradala brojna rodbina u Tešnju i pogotovo u Sarajevu – odakle su u logore odvedena i ubijena neka njegova braća i sestre, kao i otac Abraham i mati Rahela koji su se sa porodicom iz Tešnja u Sarajevo preselili 1932. godine.
Nakon rata Albahari je u Beogradu završio Visoku školu političkih nauka, što je preteča beogradskoga Fakulteta političkih nauka, a potom je obavljao istaknute i vrlo značajne poslove. Jedno vrijeme bio je predsjednik Saveza sindikata Sarajeva, član je i Gradskoga komiteta i sekretar Sreskoga komiteta SK za Sarajevo, zatim i CK KPJ za Bosnu i Hercegovinu od osnivačkoga kongresa 1948. godine. Više od 10 godina bio je načelnik Uprave za kadrove i član Izvršnoga komiteta CK KPJ za Bosnu i Hercegovinu. U više mandata biran je za poslanika Republičke i Savezne skupštine. Bio je i ministar rada u vladi SRBiH, sekretar vlade i sekretar Skupštine SRBiH, predsjednik Organizaciono-političkoga vijeća Skupštine SRBiH i predsjednik raznih komisija i tijela. Bio je i član Savjeta SFRJ.
Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i brojnih drugih priznanja, među kojima su i Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vijencem, poljski Orden partizanskoga križa i Nagrada ZAVNOBiH-a koja mu je dodijeljena 1974. godine, a narodnim herojem proglašen je 27.11.1953. godine – istoga datuma kada i Huso Hodžić, također Tešnjak (1913-1942.). Uz Pavla Goranina Iliju, Eliasa (Iliju) Engela i Samuela Lerera (Voju Todorovića), Albahari je jedan od četiri Jevreja iz Bosne i Hercegovine kojima je dodijeljeno ovo odlikovanje (Nisim je među njima jedini Sefard), i jedan od deset sa prostora Jugoslavije.
Albahari je objavljivao i tekstove memoarsko-publicističke naravi o predratnome vremenu, zatim o organizaciji i podizanju ustanka 1941. godine na sarajevskom i istočnobosanskom prostoru, kao i o nekim drugim temama iz ratnoga perioda. Bio je i predsjednik Komisije, član Uredništva i Redaktorske grupe za izdavanje četiri obimna toma zbornika Sarajevo u revoluciji (1976-1981.), te član Odbora za izdavanje edicije i Uredništva dvotomnoga zbornika Istočna Bosna u NOB-u 1941-1945. (1971.).
Nisim Albahari kao sekretar Izvršnoga vijeća (vlade) SRBiH
U navedenome odlomku Albahari govori i o prekidu diplomatskih odnosa Jugoslavije sa Izraelom, pa navodim nekoliko osnovnih i za ovu priliku pojednostavljenih informacija o inače kompleksnoj povijesti tih odnosa.
Kada su nakon rata vršene posljednje pripreme za podjelu mandantne Palestine na jevrejski i arapski dio, Jugoslavija je, zajedno sa Indijom i Iranom, podnijela Ujedinjenim nacijama nacrt rezolucije koji je predviđao jedinstvenu federalnu višenacionalnu državu. Taj nacrt nije prihvaćen, a prilikom glasanja 29.11.1947. godine o rezoluciji Generalne skupštine o podjeli Palestine – Iran i Indija bile su protiv, dok je FNRJ, zajedno sa Velikom Britanijom, a jedina od socijalističkih zemalja, bila među 10 suzdržanih. Ipak, u skladu sa tadašnjim savezništvom sa SSSR-om, Jugoslavija je ne samo prihvatila odluku UN nego je i dopustila da se transport oružja za izraelske snage kupljenog u Čehoslovačkoj odvija i preko njenih aerodroma (prvenstveno podgoričkoga). Rat sa arapskim armijama otpočeo je, naime, 15.5.1948. godine, samo dan nakon proglašenja države Izrael. (Kao antipod Albahariju, navodim da se u tom i kasnijim ratovima u izraelskim vojnim formacijama nalazio i David Elazar koji je 1925. rođen u Sarajevu, 1940. odselio je u Palestinu, a 1972. dospio čak i do načelnika generalštaba izraelskih oružanih snaga.)
Tito i rukovodstvo Jugoslavije upućivali su kritike izraelskoj vladi zbog svrstavanja uz zapadnjački imperijalizam, a kada su 1956. Izrael, Velika Britanija i Francuska izvršili agresiju na Egipat – na prijedlog Jugoslavije Generalna skupština UN donijela je rezoluciju kojom se Izrael optužuje za agresiju i poziva na prekid vatre. Oslobodivši se u međuvremenu tutorstva Moskve, Jugoslavija je, dakle, razvijala autentičnu međunarodnu politiku zasnovanu na antiimperijalizmu i doktrini aktivne miroljubive koegzistencije. Stoga je, nakon šestodnevnoga rata 1967. godine, po izravnom Titovom nalogu donesena i odluka o konačnom prekidu diplomatskih odnosa sa Izraelom. Izrael je, naime, 5. juna iznenadno napao Egipat i u narednim danima potpuno porazio vojske Egipta, Sirije i Jordana, te okupirao značajne teritorije Egipta, Sirije i ostatke mandatne Palestine. Na poziv Leonida Brežnjeva od 8. juna, Tito je otišao u Moskvu – gdje je potom objavljena izjava rukovodilaca socijalističkih zemalja u kojoj se osuđuje agresija Izraela (izjavu nije potpisala jedino Rumunija). Smatra se da je upravo Tito nametnuo termin osude za agresiju Izraela na arapske zemlje. Dopisnik New York Timesa je 12. juna javio iz Beograda: “Jasno je, pa i u razgovoru sa dužnosnicima ovdje, da je Titov žestoki napad na Izrael i njegovo savezništvo s Arapima stvorilo atmosferu neslaganja, čak i među članovima njegove vlade. Postoji opravdana zabrinutost da bi Jugoslavija, koja gleda prema Zapadu po pitanju ekonomskog, društvenog i političkog razvoja, mogla ugroziti svoj položaj ako nastavi s optužbama protiv Izraela, a samim tim i protiv SAD. Ono što najviše zabrinjava je sve glasniji antiamerički stav kojeg zauzima jugoslavenska štampa i radio.”
Doček Tita u Sarajevu 1966. godine: Albahari je treći slijeva
Odluka Josipa Broza Tita bila je i to da se PLO prizna kao isključivi predstavnik Palestinaca, a time je priznat i nacionalni identitet tog naroda, i to prije nego što su to učinile neke arapske zemlje. U simboličkom smislu, ovo je najjasnije izraženo 1974. godine prilikom prve zvanične posjete Jasera Arafata Jugoslaviji kada mu je na aerodromu u Beogradu priređen doček kakav priliči šefovima država – sa crvenim tepihom i svečanim pozdravom nacionalne garde. Jaser Arafat o Titu je 1977. godine rekao slijedeće: “Borca, predsjednika Tita karakterizira mudrost, oštroumnost i prijateljski odnos prema ljudima. Predsjednik Tito je u svim srcima onih koji se bore za pravdu i slobodu, zbog svojih herojskih dostignuća.”
Tek 1987. desio se u Njujorku zvanični sastanak ministara vanjskih poslova Jugoslavije Raifa Dizdarevića i Izraela Šimona Peresa, ali to nije značilo i obnovu diplomatskih odnosa. Do toga će doći 1991. godine, ali to već nije bila SFRJ nego srbijansko-crnogorska tzv. krnja Jugoslavija…
Korišteno između ostalog:
– Nisim Albahari: Tito u Ivančićima. Sjećanje na pokrajinsko savjetovanje KPJ za Bosnu i Hercegovinu koje je održano u januaru 1942. godine, Oslobođenje, Sarajevo, XXV, 8.1.1969, br. 7399; 9.1.1969, br. 7400.
– Moni Finci: Djelovanje KPJ u kulturnim i sportskim društvima i organizacijama u Bosni i Hercegovini između dva rata, u: Naučni skup Radnička klasa i KPJ u borbi za socijalizam u Bosni i Hercegovini. Povodom 50-godišnjice Saveza komunista Jugoslavije 6. i 7. novembra 1969., ANUBiH, Sarajevo, 1970.
– Nisim Albahari: Od aprilskog rata do ustanka, u: Sarajevo u revoluciji, knj. 2, Istorijski arhiv, Sarajevo, 1977.
– Jaša Romano: Jevreji Jugoslavije, 1941-1945, žrtve genocida i učesnici NOR, Savez jevrejskih opština Jugoslavije, Beograd, 1980.
– Avdo Humo: Moja generacija, Svjetlost, Sarajevo, Prosveta i Vojnoizdavački zavod, Beograd, 1984.
– Nisim Albahari: Formiranje Odsjeka zaštite naroda i borba sa snagama kontrarevolucije, u: Tuzla u radničkom pokretu i revoluciji, knj. 3, Odbor za ediciju “Tuzla u radničkom pokretu i revoluciji” i “Univerzal”, Tuzla, 1987.
– Hajrudin Somun: Jesmo li antisemiti? Veze naroda bivše Jugoslavije sa Jevrejima i Palestincima, Art Rabic, Sarajevo, 2017.
Autor/ica 👤Amir Brka
