Dosije Mostar: Grad u vremenu permanentne privremenosti

Povezani članci

• Govoreći otvoreno: Marfijev zakon, paraelite i „funkcionalna“ Bosna i Hercegovina
• Zašto je pomirenje u BiH zabranjeno?
• PROTIV NACIONALNOG JEDINSTVA
• Viktor Ivančić: SRCE I ZAKON
• Nemiri & Nesanice – Istina o Bleiburgu: ustaše bi da se partizani predaju!
• Državnički poraz Zorana Milanovića

Portal tacno.net pokreće novu rubriku “Dosije”. Kroz novu rubriku želimo se detaljno pozabaviti svim gorućim društvenim temama u regionu. Prva tema “Dosijea” je Mostar.

Piše: Osvit Seferović

Veliki državnik Vinston Čerčil, jedna od najinteresantnijih figura dvadesetog vijeka kao veoma dobar poznavalac istorije južnoslavenskih naroda rekao je jednom prilikom da  “Balkan proizvodi više istorije nego što može da konzumira”. Nakon poratnog iskustva, mogli bismo kompletirati Čerčilovu misao sa tvrdnjom da se posljedice „viška proizvedene istorije“ ali i posljedice nefunkcionisanja mehanizama međunarodne i domaće pravde,  ogledaju,  u zemlji kao što je BiH, u stanju „permanentne privremenosti“[1] institucija, statuta,  ustava, vlasti, zakona…

Jedan odličan primjer za tezu bosanskohercegovačke „permanentne privremenosti“ na lokalnom nivou, uzimajući u obzir pravne, posebno statutarne  i zakonodavne činjenice,   je grad Mostar koji, evo, ulazi u treću deceniju konstantnog vanrednog stanja.

Kako opisati,  u kratkim crtama,  pređeni put od ekonomski razvijenog, kulturno bogatog i ljudski autentičnog  regionalnog središta do današnjeg, osiromašenog Mostara, političke pozornice najprimitivnijih međunacionalnih trvenja u kojem vlada pasivnost i beznađe?

Geneza trenutne statutarne situacije Mostara direktno je vezana za zatečeno stanje nakon prekida ratnih sukoba, pretrpljene srpsko-hrvatsko-crnogorske agresije, građanskog rata sa elementima vjerskog rata i potpisivanja Vašingtonskog sporazuma između Hrvatske i Bosne i Hercegovine u martu 1994. U Dejtonu se, krajem 1995.,  također raspravljalo o Mostaru, ali samo u načelno izraženoj želji da budući statut „mora očuvati jedinstvo grada“. Evropski administrator Mostara (1994-1996), Hans Košnik, je u februaru 1996. ponudio „Prelazni statut grada“  za postupnu integraciju Mostara kroz šest gradskih opština i velike Centralne  zone koja je prvobitno bila zamišljena kao dosta široka zona koja bi obuhvatila cijeli gradski centar i većinu gradskih institucija, te bi predstavljala nukleus budućeg ujedinjenog grada.

Nakon nezadovoljstva hrvatskih političkih struktura i demonstracija sa nasiljem usmjerenim protiv Evropske administracije i policije, Hans Košnik, nakon što je preživio pokušaj atentata od strane hrvatskih ekstremista, nepodržan od svoje briselske hijerarhije, daje ostavku na mjesto mostarskog administratora. Priča o gradskom statutu vraća se u mutne domaće hrvatsko-bošnjačke vode i  kulminira Rimskim sporazumom kojeg su 1996. potpisali Ejup Ganić i Krešimir Zubak. Tada je Mostar ustanovljen kao zajednica šest dosta autonomnih Gradskih opština (tri sa hrvatskom i tri sa bošnjačkom većinom) i jedne male bezuticajne Centralne gradske zone.

Između 1996. i 2004. grad, koji vida svoje ratne rane, ogromna razaranja i veliki demografski poremećaj,   funkcioniše kao zajednica šest opština koju karakteriše jačanje neslužbenih veza između hrvatskih i bošnjačkih lokalnih lidera, netransparentnost u trošenju velike međunarodne pomoći za rekonstrukciju i izgradnju, nepotizam i  samovolja lokalnih opštinskih moćnika.  Upravo u ovom periodu, u Mostaru kao i u drugim krajevima BiH, ratni profiteri i korumpirani političari sa svih strana,  vidjevši da pravde uglavnom nema i da će samo rijetki među njima biti kažnjeni, intenziviraju saradnju na svim nivoima i udaraju pečat budućim političko-ekonomskim odnosima u BiH koji traju do danas.

Visoki predstavnik međunarodne zajednice,  Pedi Ešdaun, u želji da ujedini grad nametnuo je 2004. godine statut grada koji je još uvijek na snazi.  Novi, nametnuti statut se oslanja na Rimski sporazum, koji u suštini predstavlja  priznavanje u ratu uspostavljenih teritorija, pa  i tada Mostar propušta priliku da se barem približi načelu narodnog, to jest građanskog predstavljanja.

Nametnuti statut, uz dodate etničke odredbe predviđa teritorijalno predstavljanje Mostaraca. Gradske opštine postaju Gradska područja, od kojih svako od  6 područja  šalje po 3 predstavnika u Gradsko vijeće, dok se 17 predstavnika bira sa jedinstvene gradske liste. Tako dobijen broj od 35 gradskih vijećnika predstavlja zakonodavno gradsko tijelo. Gradonačelnik se bira posredno, i primarno predstavlja izvršnu vlast. On ima određene službe, ali one nisu, u odnosu na prošli socijalistički sistem,  klasični organi uprave – tako da danas pričamo o monokratskom sistemu vlasti, gdje izvršnu vlast sačinjava jedna osoba.

Nakon lokalnih izbora 2008. Mostar ostaje bez gradonačelnika 440 dana, a uposlenici mnogih  gradskih službi, ustanova i ostalih korisnika budžeta bez plaća i sredstava, što samo podcrtava odnos gradskih vlasti prema građanima. Nedjeljko Prljeta, jedan od rijetkih poštenih mostarskih gradskih vijećnika bez dlake na jeziku tvrdi da „Vijećnici generalno, bilo kojoj političkoj opciji da pripadaju, imaju slab utjecaj na donošenje odluka, jer se odluke donose negdje drugo – u centrima političkih stranaka, dakle, očigledno van institucija. To je najgora varijanta. Takvi vijećnici nemaju nikakav stepen odgovornosti prema građanima, već se osjećaju odgovornim samo svom šefu partije. To je tako u Gradskom vijeću.“

Već dovoljno složena politička situacija u Mostaru u 2010. dobija novi izazov presudom Ustavnog suda BiH koji je usvojio tužbu predstavnika kluba poslanika hrvatskog naroda za nejednaku vrijednost glasa na izborima budući da  neka napućena Gradska područja sa hrvatskom većinom daju isti broj vijećnika kao i  neka Gradska područja sa bošnjačkom većinom koja broje čak četiri puta manje glasača.  Također, Sud je ukazao na izbornu diskriminaciju  stanovnika Centralne gradske zone.

Paradoksalno, u odnosu na situaciju od prije desetak godina, danas hrvatski predstavnici žele jedinstven Mostar, izborno uređen kao jednu jedinu političku jedinicu, dok Bošnjaci, koji su do sada, makar formalno,  uvijek insistirali na ujedinjenju grada i multikulturalnosti Mostara, zbog straha od brojčane prednosti Hrvata i straha od manjinskog statusa žele povratak na sistem odvojenih opština.

Odluka Ustavnog suda BiH,  koja je konačna i obavezna,  do danas nije sprovedena, nametnuti gradski statut nekadašnjeg Visokog predstavnika Pedija Ešdauna  još uvijek je važeći bez obzira što se Gradsko vijeće mjesecima već ne sastaje. Mostar je jedino mjesto u BiH  u kojem nisu održani lokalni izbori 2012.

Nijedan od bitnih političkih ciljeva vezan za ujedinjenje grada nije postignut, mišljenje je vijećnika Nedjeljka Prljete, koji dodaje, da neovisno od gradske organizacije, bilo da se grad sastoji od šest opština, bilo da se sastoji od šest područja, bilo da je grad jedinstven, vijećnike i upravu propisi i dalje obavezuju da rade stručno i zakonito. Prema tome, možete imati bilo koji oblik organizovanja, a da on u praksi funkcioniše ili ne funkcioniše ovisno o poštivanju principa zakonitosti u radu i stručnosti uposlenika. Mislim da ne posvećujemo dovoljno pažnje tom ključnom problemu.

Dok u mostarskoj poratnoj „permanentnoj privremenosti“  institucija i statuta stariji građani  pokušavaju da riješe  enigmu etničkih kvota i  vitalnih nacionalnih interesa,  neki novi klinci, mostarski srednjoškolci,  koji su odrastali  upravo u vremenima mržnje i podjele, poslali su prošle sedmice sa Titovog mosta poruku zajedništva, mira, ljubavi i tolerancije.  Kao da osjećaju, u svojoj mladalačkoj iskrenosti, da sve te vještačke granice područja ili opština koje presijecaju grad,  kao  i pravni zidovi koji podupiru nacije i kriminal počinjen u ime nacije, zaslužuju samo jedno – da ih se preskoči.