IZAZOVI I PREPREKE SAVREMENE LEVICE U SRBIJI

Autor/ica 👤tačno.net 22.1.2013. u 18:00

Povezani članci

Piše: Prof. Zagorka Golubović, BETTON

Šta diferencira levicu od desnice? Nova levica pretpostavlja radikalne promene, ali u kontinuitetu sa unutrašnjim potencijalom koji može da obezbedi novi start ka boljim uslovima života; dok se desnica orijentiše na promene u okviru postojećeg poretka moći, u prostoru „tehnološkog fetišizma“ i nacionalizma, produbljujući principe starih matrica tradicionalnog društva. Drugim rečima, „nova levica“ ide dalje, usmeravajući se ka traženju alternativa i kapitalizmu i komunizmu u smislu borbe za emancipaciju putem samooslobađanja i individua i društva, nudeći novu paradigmu društvenih pokreta i razvoja ličnosti kao ravnopravnih učesnika u kreiranju nove vizije ljudskog društva. Već je Roza Luksemburg jasno uočila bitnu razliku između prave i kvazi-levice boljševičkog tipa, kada se suprotstavila Lenjinovoj koncepciji „komunizma“ kao liderske doktrine koja je uništila elementarne čestice samoorganizovanja, koju su predstavljali „radnički saveti“ i zabranila sve partije i frakcije osim partije boljševika – utrvši put za diktaturu staljinističkog jednopartijskog sistema. Nova levica se oslanja na Deklaraciju o pravima čoveka i građanina, produbljujući je sledećim principima: stvaranjem socijalne države i brige za ugrožene slojeve, regulisanjem tržišne ekonomije (oštrom kritikom kategorije „samoregulišućeg tržišta“), principom socijalne pravde i socijalne jednakosti, promocijom slobodnog mišljenja i delovanja individua, koji se rukovode Kantovim „kategoričkim imperativom“.
Osnovna načela po kojima je prepoznazljiva nova levica su: 1/ razvoj socijalne države, koja obezbeđuje pravednu distribuciju javnog dobra; 2/ razvoj civilnog društva koje omogućuje samorazvoj inicijativa za uspešno delovanje individua i društva; 3/ razvoj sindikalne borbe za ostvarenje principa da svako može da živi od svoga rada. Takvim delovanjem nova levica se suprotstavlja vekovnom autoritarnom nasleđu i otvara puteve za artikulisanje nove paradigme za razvoj demokratskog društva, što pretpostavlja razvoj individua kao ličnosti i emancipaciju i građana i društva. Dakle, suprotno konzervativnoj matrici partokratizma, matrica nove levice je građanska participacija, koja se zasniva na načelima socijalne jednakosti i socijalne pravde (brizi za ugrožene slojeve), regulisanju tržišne privrede u okvirima socijalne države, na utemeljenju direktne demokratije i pretpostavlja sistemsku kritiku kapitalizma i kvazi-socijalizma – suprotno mainstream ideologiji neoliberalizma koja predstavlja najgrublji oblik eksploatatorskog savremenog kapitalizma. Nova levica se sve glasnije javlja na političkoj sceni početkom 21. veka od strane kritičara Novog svetskog poretka u eri globalizacije, sa zahtevima nužnih promena definisanjem alternaruvnih modela postojećem ekskluzivnom ekonomizmu, koji ograničava postojeće socijalne i kulturne potencijale materijalnog i duhovnog razvoja u okviru koncepcije „potrošačkog društva“, koje je u potpunoj suprotnosti sa emancipatorskim tendencijama prosvećenosti i napredovanja čovečanstva putem razvoja samosvesnih i odgovornih individua.
Najraniji principi levice bili su: aktivno biračko pravo, antiklerikalizam, progresivni sistem oporezivanja kao put ka društvenoj solidarnosti i čuveni slogan Francuske revolucije: liberté, égalité, fraternité kao neopoziva načela postupanja svih građana, nastavljajući se i produbljujući ideje prosvetiteljstva u duhu humanizma i socijalne pravde.

ORIJENTACIONA KONFUZIJA

Alarm za uspon nove levice u 21. veku je primetno skretanje levih opcija udesno i njihova spremnost da se prilagode isključivo principima „proceduralne demokratije“, zatvrajući oči pred sve snažnijom ofanzivom mega-sila Novog poretka, koji nehumanom socijalizmu suprotstavlja „humaniji kapitalizam“. Nasuprot takvoj viziji nova levica se suprotstavlja i real-socijalističkoj autoritarnoj levici i današnjoj „partokratskoj levici“ socijalističkih partija. Izraziti predstavnici kritike neoliberalizma u duhu načela nove levice su: N. Čomski, I. Volerstajn i J. Stiglic (sličnu liniju kritike razvili su i P. Burdije, J. Habermas i drugi autentični promoteri humanije vizije modernog globalnog društva).
Nova levica se glasnije javlja na političkoj sceni s kraja 20. i početkom 21. veka, u periodu koji kritičari globalne koncepcije „Novog svetskog poretka“ ocenjuju kao nastanak krize modernog kapitalizma i ideologije neoliberalizma u sklopu modela globalizacije. Ona obnavlja zahteve o nužnim radikalnim promenama u okviru alternativnih modela postojećem trendu razvoja koji se afirmiše kao ekskluzivni ekonomizam sa primarnim naglaskom na ekonomskom rastu, gubeći iz vida da koncept društvenog razvoja pretpostavlja višedimenzionalni proces koji uključuje kako promene u društvenoj strukturi tako i u normativnoj sferi i političkoj kulturi. Kao posledica tako jednodimenzionalne orijentacije razvoja nastaju velike razlike (i u socijalnom i u kulturnom razvoju) između društvenih slojeva i u razvijenim zemljama i rastući jaz između najrazvijenijih (najbogatijih) i zemalja u razvoju, koje se sve više približavaju nerazvijenim područjima.
Jürgen Habermas akcenat stavlja na kritiku novih oblika dominacije stvaranjem mreža institucija koje su sve više kontrolisane i manipulisane i postaju sve gušće i neprozirnije, sužavajući okvire slobode i potrebe za slobodnim delovanjem. Na tom tlu, piše Habermas, ugrožena je autonomija „sveta života“. Ali Habermas pomera utopijski akcenat sa sveta rada na pojam komunikacija i time sugeriše novu paradigmu, konstatujući da postoji „iskorenjivanje moralnih standarda i univerzalnih temelja demokratije“.
Treba istaći još jedan princip koji jasno razlikuje levičarske koncepcije od desničarskih doktrina – to je princip sekularizma, kojim je Francuska revolucija stavila akcenat na „zemaljske realnosti“ u definisanju karaktera demokratskog sistema, dok se „carstvo božije“ smešta u domen individualnog opredeljenja, bez prava nametanja klerikalnog uticaja u sferi javnog života. Može se reći da je nova levica najprepoznatljivija prema stavovima o socijalnoj jednakosti, brizi za ugrožene slojeve društva, socijalnoj državi i naglašenoj potrebi društvene regulacije negativnih efekata tržišnih mehanizama. Razlika između stare i nove levice je, po rečima Volerstina, u tome što „izbor više ne može biti predstavljen kao reforma versus revolucije“ jer u današnjem svetu nisu više moguće klasične revolucije, pošto se svet toliko promenio da je potrebno postepeno prilagođavanje na kvantitet i kvalitet promena.
Pjer Burdije je kritikovao socijaldemokratiju u Francuskoj što „obezvređuje javne stvari i poništava tekovine socijalne države“, uništavajući pojam kolektivne odgovornosti (u odnosu na bedu, u nesreći, na poslu) i kritikujući neoliberalni poredak „kojim se vrši koreniti raskid između ekonomske i društvene sfere i vodi povratku na radikalniji kapitalizam, kapitalizam bez granica i šminke.“
A Džozef Stiglic dokazuje tezu o „nesavršenosti tržišta“ nasuprot vladajućem „tržišnom fundamentalizmu“ koji proizvodi „pustošeće efekte globalizacije.“
Nova levica se ozbiljno bavi pitanjem karaktera novih društvenih pokreta, ističući u prvi plan značaj građanske participacije, budući da emancipatorsku ulogu ne mogu da iznesu „bezlične mase“ (klase, nacije, generacije), te stavljaju akcenat na samooslobađanje osvešćenih subjekata kao aktera pokreta.
„Utopijski duh“ nove levice ili određuje izborom određenih vrednosti, kao što su: samousavršavanje, rodna ravnopravnost, nasleđe humanističke kulture, dostojanstvo rada i sl. U preovlađujućim ideologijama savremenih društava odbacuju se bitne ideje levice kao „utopija“ i nema realnih vizija alternativnih modela društva otkrivanjem skrivenih potencijala mogućnosti u pravcu ostvarenja i individualne i grupne autonomije.
Istaknuti promoter nove levice Cornelius Castorijadis stavlja naglasak da se inovacijom, koja uključuje imaginaciju postigne novo stanje, ali ne u smislu čisto tehničko-tehnološkog progresa, već u smislu šireg/globalnog razvoja novog kvaliteta života. Ovde treba prizvati u sećanje Blohov princip nade, koja ukazuje na ostvarivost „utopije“ kao saznavanja alternativnih mogućnosti „povezivanjem bivstvujućeg prema mogućnosti i bivstvujućeg u mogućnosti koje poseduje još nezaključene mogućnosti“.
Potreba za nastajanjem nove levice može se objasniti obnovom nacionalizma i rasizma, porastom nasilja i terorizma, kao i tržišnim fundamentalizmom, religioznim fundamentalizmom i idejnim fundamentalizmom, kao i pojavom novih totalitarnih tendencija, slabljenjem sindikalnih pokreta, kao i sve izrazitijeg jačanja jedne super-sile kao neumitnog arbitra u stvaranju Novog svetskog poretka.

POSTOJI LI NOVA LEVICA DANAS U SRBIJI?

Mislim da se ne može govoriti o nastanku „nove levice“ u pravom smislu u Srbiji danas. Takođe se postavlja pitanje da li se ona može razvijati na tekovinama levice 19. veka u Srbiji ili na izvesnim iskoracima slobode (takozvanih disidenata) u 20. veku u režimu Josipa Broza, koji se danas uobičajeno naziva „umerenim autoritarizmom“?
Ali se nova levica ne može suprotstavljati ni liberalizmu u njegovoj prvobitnoj fazi (Kanta, Johna Stuarta Milla), ili u novijoj fazi (I. Berlina, R. Taylora), kao ni ranih koncepcija socijalizma (K. Korscha i dr.).
Nova levica u Srbiji danas treba da promoviše direktnu demokratiju u okvirima građanskog društva da bi pripremila temelje za razvoj demokratskog sistema u svim oblastima društvenog upravljanja i života. Potrebno je takođe modifikovati i osavremeniti princip samouprave, zasnovane na masovnim pokretima i subjektivizaciji aktivnosti svih članova društva na osnovu sistemske kritike i savremenog grubog kapitalizma i autoritarnog nasleđa, na kojem je počivala celokupna istorija kako bivše Jugoslavije tako i svih istorijskih faza razvoja srpske države.
Suprotno partokratizmu, koji, navodno, podstiče borbu protiv „slobode od“ konzervativnog principa zabrane slobodnog mišljenja i delovanja, liberalizam nove levice ide dalje i zalaže se za „slobodu za“, tj. za aktivno i neotuđivo pravo svakog člana društva da deluje kao oslobođeni građanin sa punim učešćem u stvaranju i modifikaciji društvenog sistema i uslova života građana.
Nova levica u Srbiji postoji samo na intelektualnom planu i to sramežljivo; ona se mora afirmisati u praktičnoj borbi protiv agresivnog nacionalizma i nasilja, klerikalizma koji sve više guši sekularizam, tehnološkog fetišizma i svemoći finansijskog kapitala, koji dovodi sve veći broj ljudi na ulice („isključenih“), nasuprot enormnom ilegalnom bogaćenju mafijaških elemenata društva.
Ukoliko se nova levica u Srbiji „ne probudi iz zimskog sna“ i ne aktivira sve slojeve društva (radnike, seljake, intelektualce i masu nezaposlenih) preti opasnost da Srbija pretrpi kolaps (bankrotstvo kao moguće demokratsko društvo) i zato je intenzivni rad na buđenju svesti i sposobnosti građana od ogromne važnosti u periodu u kojem se nalazimo, pogotovo što se već uočavaju ozbiljni znaci povratka na režim Slobodana Miloševića i totalitarnog poretka, koji u sprezi sa globalnom krizom može prouzrokovati i definitivnu propast države