Vreme ponovo nađeno

Povezani članci

• Basara: Izbori su prošli, kriminalci su odahnuli do sledećih izbora
• ISTINSKI VELIKI GLUMAC
• Podrška narodu Kobanea iz Mostara i Beograda
• Promocija knjige: Naša priča
• Otvoreno pismo bh. intelektualaca prijateljima u Srbiji povodom negiranja zločina na tuzlanskoj Kapiji
• Ivica Dačić i pucanje iz topova po Sarajevu

“Vrijeme koje se udaljava” je kontraspomenik primitivne brutalnosti poratnih vlasti, njihovih traumatizovanih dođoša i kleptokratske elite, atmosfere hajki i linča, proizvodnji doušnika i mediokriteta, revanšizma prema svim zaostalim i obnovljenim oblicima građanskog društva i umetničkog individualizma.

Piše: Saša Ćirić, Novossti

Nesumnjivo da je reč o “testamentarnoj knjizi” Mirka Kovača, kako su je, svako za sebe, nazvali njen urednik i višedecenijski autorov prijatelj i pisac. Autor ju je i pisao sa tom svešću da bude završni kamenčić i svodeći luk jednog razgranatog opusa, hrvajući se sa opakom bolešću kojoj je podlegao. Ipak, smisao njene testamentarnosti je tužniji od trijumfalnog: “Vrijeme koje se udaljava” je oproštajna knjiga kojom se svode računi sa vremenom koje se udaljilo. Otuda jedan ton pohvale primerima dobrote, pokušaja sverazumevanja i pomiriteljske sladunjavosti, koji opravdano izostaje tek kad se autor dotakne doba cvjetanja masa i sazrevanja zla u Srbiji krajem 1980-ih, koje je oteralo u prinudni egzil u Rovinj njega i njegovu suprugu. Nažalost, iako na neki način zaokružena, “Vrijeme” je ostala nedovršena knjiga, prekinuta usred poglavlja, jer je “nestrpljiva smrt” “još jednom iza sebe ostavila nedovršene poslove onih koji su imali što reći i koji su to znali reći na najbolji način”, napisao je Kovač na 584. strani – pišući o nedovršenom dnevniku tasta Rudolfa, ispisao je epitaf i vlastitoj knjizi.

Ali i bez planirane završnice, koja je ovoj autobiografiji o drugima trebala da pribavi monumentalnost tragičkog spektakla, dobili smo uzbudljivo ispripovedano štivo. Autorova samosvesna testamentarnost učinila je da “Vrijeme” čitamo jednako kao enciklopediju književnih portreta umetnika svih profila: pisaca, filmskih reditelja, slikara, lekara i marginalaca, kao sintetičko svedočanstvo o epohi, tako i kao intimnu istoriju srpske i hrvatske književnosti od 1960-ih godina. Poseban naglasak je na kontekstu u kome su nastajali Kovačevi znameniti romani, knjige priča, politički članci i eseji te filmski scenariji, od “Gubilišta” (1962) do “Grada u zrcalu” (2007), praćeni polemikama i hajkama, ali i nagradama. “Vrijeme” je i usputni metapoetički brevijar, potvrda jedne autorske imaginacije koja je u književnost ušla sa subverzivnih neonaturalističkih pozicija (uz uverenje da je roman “komad mračnog sveta, užareni meteorit koji pada na tlo, seje paniku i razara stereotipe”), ostavši doslednog senzibiliteta za spoj erotskog i mističnog, osvetljavanje porodičnih genealoških naslaga, ratnog zločina i poratnog ideološkog nasilja.

Od samog početka “Vrijeme”, knjiga od 43 poglavlja, ustrojava se kao autobiografija jednog pisca i književnog posvećenika (privatno je tek naličje spisateljske misije) – prva tri poglavlja posvećena su mladićkom traganju za Tinom Ujevićem i susretu s njim u zagrebačkoj kafani “Blato”, za koji Filip David kaže da se mogao dogoditi, iako nije. U stvari, kao da je Kovaču kao kompozicioni princip knjige poslužio njegov rani esej “Tri pesnika” iz časopisa “Delo”, posvećen Tinu Ujeviću, Branku Miljkoviću i Oskaru Daviču, pesnicima sa kojima će se na čudan način sresti – sa Tinom u imaginarnom susretu, Miljkovića tek na njegovoj sahrani, a sa Davičom u dve bizarne situacije, na partiju erotične profesorke Višnje i tokom hajke na “Gubilište”, kad Davičo na Kovačev polemički odgovor dopisuje rečenicu: “Dužnost je svakog mladog pisca da pre svega bude komunista.” I drugi susreti nose dozu neobičnog i nepredvidljivog: večera i intervju sa Crnjanskim, kratka šetnja sa Andrićem na Tašmajdanu, večera u širem društvu sa Milovanom Đilasom u seoskom ambijentu kafane “Romantika”, ili portreti zavičajnog druga Drage Tokolja, reditelja i pomagača Baje Š., psihijatra dr Ilića, publiciste Miće Doktora, profesora i kinologa Romea B., alasa i kuvara Tibora Gala, slikara Leonida Šejke i D. Lubarde, reditelja Torija J., Lordana Z. i Krste Papića, sve do portreta iz svoje i familije svoje supruge, slikarke Slobodane (Bobe) Matić. Kovač je usavršio žanr biografskih portreta, koji su pronicljive karakterološke studije, biografske pripovetke i sažeto epohalno svedočanstvo. Ostaje upitno zašto je pojedine aktere Mirko Kovač ostavio pod inicijalima ili nadimcima, a neke celovito imenovao.

U najbolje epizode, a nije ih mali broj, spadaju poglavlja o ocu Leonida Šejke, Trofimu Vasiljeviču i njegovom susretu sa Vladimirom Nabokovim u Istanbulu posle sovjetske revolucije, Kovačev boravak u poznatoj duševnoj bolnici u Guberevcu, druženje s neobičnom porodicom dr Ilića i njegovim sestrama-usedelicama, prizor devojke na odru u manastiru blizu Paraćina, prijem u Aeroklubu u čast povratka Crnjanskog iz emigracije, boravak na ostrvu Šolti sa Lordanom Z. ili sa K. Papićem u manastiru Zaovi blizu Požarevca… Svaka od njih, iako vođena rukom sveznajućeg naratora, ima više planova. Ispripovedana je iz prikrajka pažljivog posmatrača, često uspevajući da ostvari efekat prave priče, recimo efekat nečeg mističnog i neodgonetljivog, kao što je priča o anonimnom mladom piscu kojeg upoznaje kao konobara koji ga stalno časti, čiji uspeli rukopis neobjašnjivo nestaje iz Kovačeve fioke.

Mirko Kovač je “Vrijeme” odredio kao roman-memoari, što je oksimoron i jedna nemoguća želja, jer uneti fikciju u memoare znači falsifikovati povest, nešto čemu se i sam autor protivio težeći pouzdanom i dokumentovanom sećanju o stvarnim istorijskim ličnostima. Snaga, veština i zanimljivost pripovedanja ne mogu biti zamenski kriterijumi za određenje romana kao tvorevine autorske imaginacije koja ne podleže faktografskoj proveri, što jeste slučaj sa memoarima. S druge strane, tradicionalne boljke autobiografija i memoara, pored poroznog pamćenja, jesu samohvalisavost i spontana težnja autora ka glancanju biografskih neravnina. Ni Kovaču ljudsko nije strano, mada se trudi da navede kad se o koga ogrešio i kome je ostao dužan, ali navodi i kome je sve bio prirastao srcu i u čijoj je ženskoj naklonosti uživao.

“Vrijeme koje se udaljava” je kontraspomenik primitivne brutalnosti poratnih vlasti, njihovih traumatizovanih dođoša i kleptokratske elite, atmosfere hajki i linča, proizvodnji doušnika i mediokriteta, revanšizma prema svim zaostalim i obnovljenim oblicima građanskog društva i umetničkog individualizma. Na drugi način, posle romana “Kristalne rešetke”, “Vrijeme koje se udaljava” ispalo je još jedna impozantna knjiga o Beogradu, gradu i sredini koja se lako odriče i brzo zaboravlja svoje najbolje sugrađane koji su odbili da pevaju u horu sa zatrovanom elitom i nahuškanom svetinom.