DESETA U NAPADU NA TRST

Povezani članci

• Žuljević odgovorio Ljubiću: Projektovanje Čovićevog kokošinjca je uzaludan neofašistički pothvat
• Studije srpskog jezika posle dve decenije u Prištini
• Otvorenje samostalne izložbe: MAK HUBJER “CLEAR CONSCIENCE”
• Grafiti i Titovaže
• Esad Bajtal: Rudar sebi zaradi jednu plaću, a parlamentarcu deset
• BOSNI i HERCEGOVINI

Borci Desete brigade sa narodom u oslobođenom Trstu, foto ‘Hercegovina u NOB’

Dok je te večeri kolona Desete brigade sporo odmicala prema Šent Peteru, sprovodeći svoj posljednji ratni plijen — 1800 njemačkih zarobljenika, jedan naš motociklista nam je saopštavao vijest o konač­noj kapitulaciji Njemačke. Borci su to primili dosta hladno – kao neku običnu novost. Utisci iz posljednjih borbi bili su jači, a slom Njemačke očigledan i zato neuzbuđljiv. U tom posljednjem obračunu sa neprijateljem Deseta brigada je dala svoj neprocjenjiv doprinos: 103 mrtva i oko 150 ranjenih.

Borci Dvadeset devete divizije poslije oslobođenja Sara­jeva nisu ni slutili da će se odmoriti tek negdje na Bledu. Kome je moglo pasti na pamet da će Deseta brigada učestvovati – u borbama za Trst i biti zasuta cvijećem na ulicama Trsta?

Maršovalo se bez predaha – onako kako su to samo partizani znali. Preko Travnika, Mrkonjić Grada, Bihaća i Ogulina stigosmo uzoru 1 maja u Šent Peter, gradić zaklonjen borovom šumom koja se privukla do samih njegovih ivica. Oduševljenje naroda koji je proslavljao slobodu zahvatilo je i naše premorene borce. Vijesti da su dalmatinske jedinice djeli mično ovladale Trstom vukle su nas tamo. A naša je divizija bila orijentisana na pravac Postojna – Logatec – Ljubljana, da pomogne Sedmom korpusu. Međutim, sticaj okolnosti je odveo Desetu brigadu u sastav snaga koje su oslobađale Trst. Naime, njemačke trupe su pružale grčevit otpor, kako bi dobile u vremenu i sačekale anglo­američke jedinice koje su iz sjeverne Italije žurile prema Trstu. Zato je štabu Desete brigade naređeno da se najhitnije javi u štab Četvrte armije u Bazovicama radi primanja zadatka. Istovremeno kompletna brigada je trebalo da se kamionima preveze u Sežanu.

U štabu armije nam prvo narediše da se najkraćim pravcem prebacimo do Gorice, radi pojačanja slovenačkih jedinica koje su već bile ušle u grad. Međutim, dok smo se pripremali za pokret, štab armije je izmijenio prvobitno naređenje i Desetu brigadu ubacio u borbu za predgrađe Trsta, Opčine, u kome je poveća njemačka grupa pružala ogorčen otpor. Dalmatinske jedinice koje su prodrle u grad ovladale su neprijateljskim uporištima u centru, ali je ostalo još neosvojeno nekoliko otpornih tačaka na periferiji i u bližoj okolini Trsta. Naš zadatak je bio da u sadejstvu sa jedinicama Dvadesete dalmatinske divizije na lijevom, i slovenačkim jedinicama na desnom krilu, što prije ovladamo neprijateljskim uporištem u Opčinama. Tu je bilo težište neprijateljske odbrane.

Prvog maja u 22 časa stigosmo pred Opčine i preuzesmo polo­žaje 2 bataljona Osme brigade Dvadesete divizije, koji se rokirao udesno. Toga dana vođene su za Opčine žestoke borbe. U 23 časa bi ponovljen napad. U ovom napadu Deseta brigada je sa svoja tri bataljona snažnim naletom zauzela nekoliko bunkera i masivnu zgradu željezničke stanice. No, Nijemci su se uporno branili. Opkoljeni, zbijeni u blok kuća, pružali su očajnički otpor. Upotrijebili smo i tenkove i artiljeriju, ali se Nijemci nisu predavali. Mitraljeskom vatrom su nam pokosili tridesetak boraca čiji grobovi i danas leže tamo.

U toku 2 maja naše snage su lomile posljednji otpor neprijatelja u Trstu, ali se uporište u Opčinama uporno držalo. Ipak su ovog dana i u toku noći 2/3 maja Deveta brigada i 4 bataljon Osme brigade Dvadesete divizije uspjeli da u ogorčenim borbama prodru u Opčine i ovladaju crkvom, okolnim kućama i k 332 na sjevernom ulazu u selo.

Uveče 2 maja, po naređenju štaba armije, zamjenik koman­danta Desete brigade, Milam Papić, spustio se sa tri bataljona prema Nabrežini sa zadatkom da presiječe put od Tržiča prema Trstu, dok su ostali dijelovi Desete brigade, u sadejstvu sa jedinicama Dvadesete divizije, i dalje vodili ogorčene borbe za Opčine. Očekujući dolazak engleskih snaga neprijatelj je i 3 maja produžio otpor u Opčinama. Toga dana oko 8 časova Nijemci su, da bi povratili izgubljene tačke, izvršili snažan protiv napad, ali su odbijeni. Zatim su Deveta i 4 bataljon Osme brigade Dvadesete divizije u energičnom napadu zauzeli dva važna visa koji dominiraju selom. Međutim, oko 10 časova je iz Trsta stigao u Opčine jedan kapetan Druge novozelandske divizije sa dva tenka i jednim blindiranim kolima, radi pregovora sa nje­mačkim komandantom o predaji. Nijemci su se, naravno, obradovali, ali su se, prevarili. Kada su pošli prema savezničkim tenkovima, doče­kali su ih vreli rafali naših mitraljezaca. Britanskom oficiru je koman­dant Dvadesete divizije saopštio da nećemo dozvoliti da se njemačke snage predaju bilo kome osim našim jedinicama. Zatim je od britan­skog oficira zahtijevano da se odmah povuče iz naše zone, što je ovaj i učinio. Neposredno poslije toga komandant Dvadesete divizije je uputio zahtijev njemačkom komandantu za predaju. Kad je njemački komandant vidio da nema nikakve nade, on je oko 18 časova pristao na predaju, postrojivši pedantno 2.682 vojnika i podoficira, 29 oficira, oko 300 ranjenika i veliki broj motornih vozila i oruđa.

Tri dana borbi oko Trsta ostaće nezaboravna za borce Desete brigade. Dok je trajala najljuća bitka, mještani su klicali našoj Armiji i dozivali nas uzvicima: »Tukaj smo Slovenci«, slobodno se krećući pod kišom neprijateljskih zrna. Ranjene i poginule drugove iznosili su sa položaja. Na prozoru jedne dvokatnice lepršala se naša zastava, dok su se iz njenog podruma ogorčeno branili fašisti. To je bila riječ naroda koji je dugo robovao.

Poslije oslobođenja Trsta Deseta brigada je izvršila još jedan važan zadatak. Njemački 97 korpus, koji je bio okružen u rejonu Rijeke, izvršio je 3 maja prodor u pravcu Ilirske Bistrice, s ciljem da se probije prema Austriji ili Italiji. Četvrtog maja, u toku pokreta od Opčina ka Sent Peteru na Krasu, brigada je neposredno od načel­nika Vrhovnog štaba dobila zadatak da učestvuje u uništavanju 97 njemačkog korpusa. Istoga dana ona se sukobila sa neprijateljem u blizini Ribnice i bila odbačena nazad.

Petog maja brigadi je naređeno da otsiječe neprijateljske snage koje su se kod s. Harije uklinile u naš raspored. Bataljoni su već bili prikupljeni za napad koji je trebalo ujutru izvršiti. Međutim, u noći 5/6 maja Nijemci su ubacili u pozadinu brigade jednu diverzantsku grupu, jačine bataljona, koja je iznenada napala naš 2 bataljon u bri­gadnoj rezervi, u s. Brdce. Neopreznost štaba bataljona, ispoljena u lošem obezbjeđenju, plaćena je velikim žrtvama: sa više od 50 mrtvih i velikim brojem ranjenih. Tragedija bi bila i veća da brigadni izvi­đački vod nije omogućio proboj ostacima opkoljenog bataljona.*

Napad neprijatelja na 2 bataljon ogorčio je cijelu brigadu. U toku 6 maja razvila se žestoka borba za s. Harije. Brigada je podrža­vana tenkovima i samohodnom artiljerijom. Nijemci su bili bespo­moćni. Blokirani na uskom prostoru ginuli su pod jakom artiljeriskom vatrom, koja ih je obasipala sa svih strana. Konačno su pristali na pregovore. Pred frontom brigade bilo ih je preko dvije hiljade. Njihov komandant je postavljao razne uslove, pozivao se na među­narodne konvencije o zarobljenicima, zahtijevao da im se dozvoli prolaz za Austriju, da se oficirima ostave pištolji, itd. Pošto nisu uspjeli da nas ubijede u opravdanost svojih zahtjeva, a budući da su bili opkoljeni, teška srca su pristali na predaju.

Nezaboravan je onaj prizor pored puta koji se odvaja od Ilirske Bistrice za Trst, kada je kroz špalir dva bataljona Desete brigade pro­lazila tamnozelena kolona njemačkih vojnika i predavala oružje. To se dešavalo 7 maja, istog dana kada se ostalim našim jedinicama pre­dala glavnina njemačkog 97 korpusa.

Dok je te večeri kolona Desete brigade sporo odmicala prema Šent Peteru, sprovodeći svoj posljednji ratni plijen — 1800 njemačkih zarobljenika, jedan naš motociklista nam je saopštavao vijest o konač­noj kapitulaciji Njemačke. Borci su to primili dosta hladno – kao neku običnu novost. Utisci iz posljednjih borbi bili su jači, a slom Njemačke očigledan i zato neuzbuđljiv. U tom posljednjem obračunu sa neprijateljem Deseta brigada je dala svoj neprocjenjiv doprinos: 103 mrtva i oko 150 ranjenih.

* Među poginulima nalazila su, se dva komandira čete, nekoliko komandira vodova i političkih rukovodilaca. Ostala su u sjećanju imena samo nekih: Dušan Ivković – zvani »Gajdaš«, Jovan Šuletić, Božo Kovač, Bako Kovač, Marko Skoro, Lazar Baćiha, Mirko Spremo, Ljubo Kljakić, četko Ivković, Zulfo Jaganjac, Slavko Rađovanović, Dušan Bulajić. Poslije rata organizacija Saveza boraca u Ilirskoj Bistrici podigla im je skroman spomenik.

Iz knjige Hercegovina u NOB, Vojnoizdavački zavod JNA “Vojno delo”, Beograd 1961.