ENG
ERS je zaključio da je podrška EU vladavini prava na zapadnom Balkanu doživjela neuspjeh – 700 miliona eura za potemkinovske kulise
Autor/ica 👤Samir Šestan
Izdvajamo
- A na to fingiranje reformi i izgradnje pravne države, EU je, na zapadnom Balkanu, u period 2014-2020. “skršila” skoro 700 miliona eura. I pošto je bila zadovoljna fingiranjem i “političkim dijalogom”, lokalni moćnici su, za te pare, spremno odglumili kooperativnost. Ali ništa više od toga.
Povezani članci
Photo: Armin Durgut/PIXSELL
Čini se da Unija ne shvata dramatičnost situacije, niti vlastitu odgovornost što je benigne lokalne probleme državica na zapadnom Balkanu, ignorisanjem, neodlučnošću, žrtvovanjem kratkoročnim separatnim političkim interesima i nepravovremenom adekvatnom reakcijom, pretvorila u globalni problem i front obračuna velikih sila. I da i dalje, zapravo, ne zna šta da radi. Jer ni unutar sebe ne uspijeva da se izbori sa bolešću koja je sve više nagriza, a koja vrlo podsjeća na ove naše.
Nakon što je, u septembru prošle godine, Evropski revizorski sud objavio izvještaj o mjerama EU za borbu protiv korupcije na visokom nivou u Ukrajini, 2022. je započeo objavom izvještaja posvećenog vladavini prava na “zapadnom Balkanu”. Tj. njenom odsustvu.
Izvještaj se bavi neuspjehom podrške EU u sferama nezavisnosti pravosuđa, koncentracije moći, političkog uplitanja i korupcije.
Revizori konstatuju da i u zemljama kandidatkinjama (Albanija, Sjeverna Makedonija, Crna Gora i Srbija) i u onim koje su još uvijek tek potencijalne kandidatkinje za članstvo u EU (Bosna i Hercegovina i Kosovo) postoje problemi u pogledu vladavine prava i temeljnih prava te da im EU već više od dva desetljeća nastoji pomoći da provedu reforme i poprave stanje u ovim oblastima. Ali je ta pomoć uglavnom neuspješna, odnosno, sa slabim efektom.
A o dramatičnosti posljedica tog neuspjeha svjedočimo u aktuelnoj političkoj krizi u BiH, u kojoj se ionako krhka pravna država, raspala i ustuknula pred političkim nasiljem.
Ali, nije samo do BiH. Ovdašnja kriza samo je kulminacija opšteg neuspjeha EU u uspostavi vladavine prava na zapadnom Balkanu. Jer da je BiH izolovan slučaj ova kriza nikad ne bi poprimila ovakve razmjere i stepen javne opasnosti, koji su direktna posljedica nepostojanja vladavine prava, kako u zemlji tako i u regionu. Što bi jedan ovdašnji pjevač, savršeno definišući uzrok kome u kojoj se nalazi pravna država na ovim prostorima, rekao “Ne može nam niko ništa…”
A ne može jer su institucije sistematski ispražnjene od moći, koja je isisana formalno u stranačke centrale, a suštinski u neformalne kriminogene centre, ostavljajući čitav sistem, u koji je i EU ulagala, u nivou potemkinovskih kulisa. Ili reality show-a.
U objavljenom izvještaju, revizori konstatuju da su određene reforme tehničke i operativne naravi, kao što su poboljšanje efikasnosti pravosuđa i izrada relevantnog zakonodavstva, iza kojih je stajala Unija, provedene, no, i da je, suočena sa “manjkom političke volje” i “nedovoljnim angažmanom” lokalnih aktera, podrška EU u pravilu je bila nedovoljna za rješavanje ozbiljnih problema. Tako smo i došli u situaciju da imamo odlična zakonska rješenja, koja se, međutim ne provode. Ili odluke sudova (uključujući i Ustavni) koje se ignorišu ili čak ismijavaju.
„Podrška EU vladavini prava na zapadnom Balkanu očito nije postigla uspjeh u smislu ostvarenja korjenitih promjena”, reći će Juhan Parts, član Evropskog revizorskog suda zadužen za ovaj izvještaj. I dodati: „Skroman napredak ostvaren u posljednjih 20 godina dovodi u pitanje ukupnu održivost podrške EU pružene u okviru pristupnog procesa. Ako se stalnim reformama ne postižu opipljivi rezultati, one gube na kredibilitetu.” U prevodu: “Džaba smo krečili”.
Revizori su utvrdili da je problem, faktički, zanemarimo li lokalne kriminogene političke aktere i koruptivne lance moći oko njih, rezultat svojevrsnog dugogodišnjeg lažiranja (odnosno “štimanja”) podataka briselskih birokrata. Odnosno, da su iz potrebe da im izvještaji izgledaju što bolje, a projekti uspješni, njihovi kreatori bili koncentrisani na kvantitativne podatke, a ne na suštinu, odnosno ono što se reformama zaista postiglo. Tako je stvarana lažna slika o doprinosu EU ovdašnjim reformama i izgradnji pravne države. Koja je mogla da funkcioniše jer su politički centri moći u Uniji bili zaokupljeni drugim problemima, a o BiH su razmišljali kao i najveći dio njenih građana: “Samo nek se ne puca!”. I nek se “nešto” radi.
A na to fingiranje reformi i izgradnje pravne države, EU je, na zapadnom Balkanu, u period 2014-2020. “skršila” skoro 700 miliona eura.
I pošto je bila zadovoljna fingiranjem i “političkim dijalogom”, lokalni moćnici su, za te pare, spremno odglumili kooperativnost. Ali ništa više od toga.
Analiza Evropskog revizorskog suda je, naime, utvrdila da je stanje sasvim drugačije od onog koje su odslikavali izvještaji svih ovih godina. Njihov je zaključak da je opšti napredak u pogledu vladavine prava u ovoj regiji prilično ograničen (mada je i to preoptimistična procjena), dok je održivost teško postići (jer su, pored endemske gluposti, još jedine dvije održive stvari na zapadnom Balkanu – nacionalizam i korupcija).
“Uprkos desetljećima političke podrške i finansijske pomoći EU, u mnogim zemljama zapadnog Balkana temeljni problemi ostaju neriješeni. Među njima su problemi u pogledu nezavisnosti pravosuđa, borbe protiv korupcije, koja je i dalje raširena pojava, i slobode izražavanja.”, konstatuje se u izvještaju.
Revizori upozoravaju da su upravo mjere koje imaju ključnu ulogu – među kojima su i one namjenjene rješavanju problema manjka političke volje – malobrojne i neefikasne. Takođe ukazuju na nedosljednu primjenu preduslova za finansiranje i provođenja projekata. I na činjenicu da EU prerijetko poseže za mogućnošću metaforičkog šamaranja korisnika svojih finansijskih infuzija, odnosno obustave pomoći ako vlast određene zemlje ne poštuje temeljna načela demokratije, vladavine prava i poštovanja ljudskih prava.
Zapravo, revizori konstatuju ono na šta već godinama, pa i u aktuelnoj krizi u BiH, upozoravaju ovdašnji politički analitičari, civilno društvo i opozicija – da se EU, u djelovanju na ovom prostoru, ne pridržava vlastitih principa i da stalnim popuštanjem ovdašnjim političkim siledžijama, koji su korijen svih problema, samo učvršćuju njihovu vlast, a rješenje problema čine sve težim, pa i nemogućim.
Umjesto davanja legitimiteta (i para lopatom) kriminogenim političkim elementima, koji čine sve da opstruiraju uspostavu pravne države, Evropska unija trebala se, na zapadnom Balkanu (i svugdje, uostalom – uključujući i klonove autokratija i kleptokratija u vlastitoj zajednici) koncentrisati na one koji tu pravnu državu zaista žele. I koji mogu pomoći u uklanjanju (sa vlasti) onih koji je ne žele.
Tako su i revizori Evropskog revizorskog suda zaključili da podrška EU civilnom društvu nije dovoljna da se zadovolje potrebe tog sektora i da se uglavnom temelji na kratkoročnim projektima. Koji se, dodaćemo, za razliku od onih drskih prevaranata u vlasti, propuštaju i “kroz sito i kroz rešeto” (Jer se birokratska principijelnost mora na nekom pokazati).
Revizori, stoga, preporučuju Evropskoj komisiji da, uz jačanje mehanizma za promociju reformi u području vladavine prava, pojača podršku organizacijama civilnog društva i nezavisnim medijima (tamo gdje bar nalik na tako nešto postoji). I da, ubuduće, direktnije poveže, odnosno uslovi, finansiranje s napretkom u području vladavine prava. Što je u skladu sa stavom Evropskog parlamenta, iz marta 2019., koji se založio za stroža pravila o uvjetovanju i za obustavu pomoći kao sankciju za nazadovanje u području demokratije, vladavine prava i poštovanja ljudskih prava.
No, čini se da Unija i dalje ne shvata dramatičnost aktuelne situacije (ili zbog vlastite kompleksnosti ne uspijeva da bude funkcionalna država i ispravno reaguje – a pritom i dalje u nama ne vidi sebe), niti prihvata vlastitu odgovornost što je benigne lokalne probleme državica na zapadnom Balkanu, ignorisanjem, neodlučnošću, žrtvovanjem kratkoročnim separatnim političkim interesima i nepravovremenim adekvatnim reagovanjem, pretvorila u globalni problem i front obračuna velikih sila. I dovela do situacije u kojoj, nekad neupitna, javna podrška reformama potrebnim za pristupanje EU, sve više slabi (što bi u našim krajevima rekli: gotovinu pretvorili u veresiju).
I, pritom, i dalje, zapravo, ne zna šta da radi. Jer ni unutar sebe ne uspijeva da se izbori sa bolešću koja je sve više nagriza, a koja vrlo podsjeća na ove naše, “zapadnobalkanske”.
Autor/ica 👤Samir Šestan
