ENG
Neophodan iskorak u građansko društvo
Autor/ica 👤Srđa Pavlović
Izdvajamo
- Vjerujem da se nakon 2006. godine državotvorna svijest mogla i trebala uokvirivati i stabilizovati na elementima koji su danas, manje-više, isprazne političke floskule: građanski okvir, multikulturalizam, tolerancija u odnosu prema razlikama i ostali elementi koji konstituišu zvanični narativ o evropskoj Crnoj Gori.
Povezani članci
Foto: Arhiv
Crna Gora već duže od dvije decenije flertuje s modelom građanskog društva, ali onaj sudbonosni i istinski prvi sastanak naše države sa sopstvenom budućnošću tek treba da se desi.
Piše: Srđa Pavlović
Politička, ustavna, institucionalna, sveopšta društvena i ekonomska kriza u Crnoj Gori je dostigla tačku u kojoj se potvrđuju nekoliko važnih stvari na koje se nije obraćalo dovoljno pažnje proteklih godina.
ZAROBLJENA DRŽAVA
Svakodnevno se gomilaju dokazi da je Crna Gora višestruko zarobljena država.
Može se reći da je Crna Gora zarobljena od strane partitokratskog omnivora – okoštalih partijskih struktura koje više podsjećaju na klasične interesne grupe, nego na organizacije iskrenih i posvećenih profesionalaca okupljenih oko ideja i vizija o tome kako unaprijediti društvo, učiniti ga pravno funkcionalnim, ekonomski održivim… Nezainteresovanost i, u najboljem slučaju, nemušte reakcije tzv. suverenističkih partija na ponuđene sugestije, daju legitimitet pitanju – do koje mjere se interesi ovih političkih struktura podudaraju s interesima građana?
Prije svega, zarobljena je politički, jer su partije koje čine sistem radile sve što je bilo u njihovoj moći da taj sistem prilagode specifičnim partijskim potrebama i željama, onesposobe ga, osakate i pretvore u prazno slovo na papiru. Da bi što prije oposlili ono što nije bilo u njihovoj moći, tražili su, i dobili, pomoć izvanjaca, bili oni susjedi ili prekomorci. Građani Crne Gore svakodnevno gledaju, slušaju i žive posljedice ovih partijskih majstorija.
Posmatrano šire, može se reći da je Crna Gora zarobljena od strane partitokratskog omnivora – okoštalih partijskih struktura koje više podsjećaju na klasične interesne grupe, nego na organizacije iskrenih i posvećenih profesionalaca okupljenih oko ideja i vizija o tome kako unaprijediti društvo, učiniti ga pravno funkcionalnim, ekonomski održivim.
EKONOMIJA I IDEOLOGIJA
Zarobljena je ekonomski jer njenom privredom danas vladaju eksponenti tuđih finansijskih i geopolitičkih interesa. Svakodnevno svjedočimo urušavanju ekonomske osnove na kojoj država počiva kako bi se ekonomski konstitutivni elementi prodali izvanjcima, a proces odlučivanja izmjestio van Crne Gore.
Čini mi se da je posebno važno upozoriti na ekonomsku stranu problema, jer država koja izgubi sposobnost da donosi suverene odluke u sferi ekonomije brzo gubi i druge oblike svoje suverenosti, pa elementi kao što su granice, valuta, spoljna politika, obrazovanje, kultura, medijska scena, bezbjednost itd. postaju isprazni simboli.
Zarobljena je ideološki, jer tavori u međuprostoru i međuvremenu koji ograničavaju mitologije nacionalnog buđenja s početka devetnaestog vijeka i nacionalizmi koje su te mitologije porodili.
Skorije i neminovno raskidanje te veze je upitno i biće komplikovano i bolno pošto Crna Gora još uvijek ne pokazuje potrebnu odlučnost da okrene leđa mitovima i odloži ih u komotnu i profesionalno čuvanu istorijsku fioku. Istini za volju, Crna Gora već duže od dvije decenije flertuje s modelom građanskog društva, ali onaj sudbonosni i istinski prvi sastanak naše države sa sopstvenom budućnošću tek treba da se desi.
Zarobljena je i u neutemeljenoj nadi da će njeni zapadni partneri obratiti potrebnu pažnju na domaća dešavanja, uviđeti opasnosti koje nedostatak te pažnje sobom nosi, spoznati vrijednost podrške crnogorskom demokratskom eksperimentu koji je pod opsadom, i odustati od promocije regionalnih velikodržavnih projekata Srbije i Albanije.
Ova nada je i odraz predimenzioniranog optimizma male zajednice da će njene vrijednosti i njen značaj biti prepoznati od drugih.
Ona je takođe pokazatelj nespremnosti da se sagleda surovost diskursa stabilitokratije i realpolitike Zapada. Zato je potrebno ponavljati očigledno – partneri političkog Zapada su oni koji demonstriraju snagu i sposobnost da rješavaju sopstvene probleme. Oni koju tu sposobnost nemaju mogu, u najboljem slučaju, biti viđeni kao privremeno korisni najamnici u nekoj od geostrateških igara političkog Zapada.
IZAZOVI PROTESTA
Svi pomenuti problemi, i mnogi drugi, se prelamaju kroz tekuće proteste građana, pa je neophodno da se dinamika i efekti ovog najnovijeg trzaja direktne demokratije analiziraju iz ugla zindana u koji je Crna Gora bačena.
Upozorenja o prevarantskoj političkoj prirodi Dritana Abazovića i političkog-finansijsko-medijskog uslužnog servisa koji ga još uvijek podržava su do sada bivala dočekivana dvojako: mudrim ćutanjem tzv. suverenističke partijske strukture ili optužbom za manjak patriotizma, koja je nerijetko ispaljivana iz emocijama obojenih redova partijskih i građanskih aktivista
Prateći dosadašnju neđeljnu dinamiku protesta građana, očigledno je da partijske strukture takozvanog suverenističkog bloka nemaju efektan odgovor na sofisticirani i agresivni hibridni rat koji se vodi protiv Crne Gore. Suočeni smo sa dobro finansiranim, pažljivo ekonomski, politički i ideološki osmišljenim, te medijski i propagandno efikasno konceptualizovanim napadima na institucije države, pravne norme koje tu državu čine funkcionalnom, i na slabašnu ekonomsku potku na koju se suverena i nezavisna Crna Gora oslanja.
Dugotrajni napori raznovrsnih vanpartijskih aktera da pomognu u definisanju efektnijih taktičkih i strateških odgovora na ove napade se za sada pokazuju kao uzaludno pričanje u vjetar.
Upozorenja o prevarantskoj političkoj prirodi Dritana Abazovića i političkog-finansijsko-medijskog uslužnog servisa koji ga još uvijek podržava su do sada bivala dočekivana dvojako: mudrim ćutanjem tzv. suverenističke partijske strukture ili optužbom za manjak patriotizma, koja je nerijetko ispaljivana iz emocijama obojenih redova partijskih i građanskih aktivista.
Nezainteresovanost i, u najboljem slučaju, nemušte reakcije tzv. suverenističkih partija na ponuđene sugestije, daju legitimitet pitanju – do koje mjere se interesi ovih političkih struktura podudaraju s interesima građana?
Imajući u vidu do sada jasno pokazani primat partijskih interesa nad društvenim, kao i strukturni elemenat nespremnosti ovih partijskih elita da rizikuju gubljenje kontrole nad procesom protesta, odgovor se nameće sam od sebe.
ELITA I GRAĐANI
Jedna od važnih stvari koju naš partitokratski omnivor ne shvata jeste da građani na ulici ne iskazuju samo sopstveno nezadovoljstvo trenutnim stanjem. Oni istovremeno zahtijevaju, žele, i nadaju se da će se odnekud pojaviti neka nova, iskrena i hrabra politička elita koja zavrjeđuje njihovo povjerenje i koja je sposobna da definiše i materijalizuje njihove zahtjeve, nadanja i stremljenja.
Postojeća politička elita onoga što se optimistički samodefiniše kao suverenistički ,,blok“, rapidno gubi to povjerenje i tu sposobnost.
Kada se, i ako se, pojavi ta nova elita ima težak zadatak koji daleko prevazilazi okvire politike i značajno ulazi u sfere ideologije, obrazovanja i kulture. Prosto rečeno, novo političko definisanje i ostvarenje zahtjeva i nadanja građana se mora obaviti u drugačijim i, za nas, novim ideološkim i kulturnim okvirima o kojima se mora učiti. Procesi kroz koje danas prolazi crnogorsko društvo nijesu ni unikatni, ni novi. Ima dosta društava u krizi u kojima se, de facto, odvija borba između dva ili više dogmatskih i međusobno isključivih mitologizovanih viđenja prošlosti, sadašnjosti i budućnosti tih zajednica.
Naše elite, na nesreću, pokazuju malo spremnosti da vode ovaj novi edukativni proces, i to čine iz dva osnovna razloga.
Prvi razlog je što se ova re-edukacija mora započeti i može se uspješno okončati samo izvan okvira dosadašnjih dominantnih ideoloških kategorija nacionalnog. Drugi razlog je strah od ,,posljedica“ naučenog za stabilnost tih kategorija koje danas vladaju našim prostorom i nameću strategiju odbrane crnogorskog društva i države u ovom hibridnom ratu.
Elita je svjesna da bi ovaj novi nad-nacionalni edukativni napor bio i korektivan u odnosu da sve dogme koje se danas nameću iz svih političkih pravaca i iz svih ideoloških kampova.
Jedna od korekcija koju smatram potrebnom i korisnom jeste pomenuti iskorak iz okvira nacionalnog, odnosno, pravljenje važne razlike između nacionalne i državotvorne svijesti u Crnoj Gori, kao elemenata koji su odavno trebali da čine širu platformu za stabilizovanje društva i države.
Vjerujem da se nakon 2006. godine državotvorna svijest mogla i trebala uokvirivati i stabilizovati na elementima koji su danas, manje-više, isprazne političke floskule: građanski okvir, multikulturalizam, tolerancija u odnosu prema razlikama i ostali elementi koji konstituišu zvanični narativ o evropskoj Crnoj Gori.
To se, nažalost, nije uradilo u potpunosti. Ono što je djelimično učinjeno je bilo institucionalizovanje elemenata nacionalnog identiteta na ustrb građanskog. Čak je i to urađeno selektivno, i samo u obimu koji je bio koristan političkim partijama na vlasti. Kao što nam društvena stvarnost u Crnoj Gori dnevno potvrđuje, rezultati referenduma o nezavisnosti nijesu zaustavili politički induciranu polarizaciju crnogorskog društva, već su produbili i na svojevrstan način ,,zacementirali“ linije podjela.
IDENTITETSKE ODREDNICE
Paralelno su se desile promjene sadržaja, karaktera i upotrebne vrijednosti identitetskih odrednica u Crnoj Gori.
Zahvaljujući tenzijama oko državno-pravnog statusa, pomenutim politički motivisanim podjelama, kao i promjenljivoj prirodi međudržavnih odnosa sa Srbijom, danas se došlo u tačku konačnog kristalisanja singularnih, međusobno isključivih i suprotstavljenih okvira nacionalnog identifikovanja: srpskog i crnogorskog.
Četiri posljednja popisa (1981, 1991, 2003. i 2011) pokazuju značajnu procentualnu promjenu između građana, koji su sebe definisali u okvirima crnogorskog, i onih koji su za to definisanje izabrali srpski nacionalni identitet. Kao što je stručna literature na ovu temu već jasno pokazala, ove promjene nijesu bile posljedica značajnih demografskih pomjeranje, već su one pokazatelj promjene identitetske matrice koja se koristi.
Ono što je, mislim, važno imati na umu jeste činjenica da su, kao integralni elementi političke modernizacije crnogorske države s početka dvadesetog vijeka, identifikacione kategorije Srbin i Crnogorac bile u upotrebi, i nijesu bile u odnosu međusobne suprotnosti.
No, ubrzo su se pojavile politički uokvirene i različite interpretacije odnosa između ove dvije nacionalne identifikacione kategorije. Te interpretacije su istovremeno bile pokazatelj rastućeg značaja nacija i ekskluzivnih nacionalnih odrednica tokom prošlog vijeka, ali i direktan uzrok produbljivanja političkih podjela u Crnoj Gori. Decenijama kasnije, oni koji su se u SFRJ u velikom broju definisali kao Crnogorci su danas značajno podijeljeni između crnogorske i srpske identifikacione kategorije.
Sadašnje stanje u ovoj oblasti je proizvod dugotrajanog procesa koji su, tokom dvadesetog vijeka, definisale i vodile elite u Crnoj Gori. Političke podjele oko pitanja državnosti su direktno proizvele podjele u načinu na koji je elita artikulisala nacionalni identitet.
POŽELJNA BUDUĆNOST
Iz ovih razloga je danas veoma važno praviti ranije pomenutu razliku između nacionalne i državotvorne svijesti, kako bi se uhvatio korak s Evropom kojoj deklarativno stremimo.
Vjerujem da se napredak Crne Gore i njena odbrana trebaju ankerisati u nešto drugačijim elementima savremene državotvorne svijesti: građanskim vrijednostima koje su integralni dio istinski multikulturnog, progresivnog i nadnacionalnog mozaika Evropske unije kojem Crna Gora teži. Jedino će u takvom okviru svi narodi u Crnoj Gori moći da se slobodno i potpuno izražavaju, čuvaju i razvijaju svoje identitetske matrice.
Jedino će takva Crna Gora svima biti jedina (državna) kuća. Stoga vrijedi ponoviti da se savremena Crna Gora treba, može, i mora braniti na moderniji način, a da se alatke nacionalnog crnogorskog identitetskog projekta, koji mnogi smatraju nedovršenim, trebaju odložiti onamo đe, po svojoj starosti i limitiranoj funkcionalnosti pripadaju – u neki novi etnografski muzej.
Autor/ica 👤Srđa Pavlović
