Sonja Biserko: Antifašizam najveća vrednost Jugoslavije

Mladi su danas žrtve tumačenja da je druga Jugoslavija bila robijašnica naroda. Uvučeni u priče kvaziistoričara desničarske provenijencije stasavaju uz regresivne ideje, nacionalne mitove i poruke o zlim susedima. Iz nacionalnih istorija istrgnute su stranice o Jugoslaviji. Zemlji koja je negovala antifašistički narativ. Zemlji uvažavanoj u svetu. Zajedno sa svojim liderom Titom. Državi koja je divljački raskomadana.

Nedavno se u izdanju Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji pojavila knjiga Jugoslavija u istorijskoj perspektivi. To štivo nema pretenzija da brani nasleđeno. Aspiracije ovog zbornika autora iz svih delova bivše države su da realno sagleda jugoslovensko nasleđe. Da tako pomogne mladoj populaciji da izgradi sebi prostor i ambijent za bolji život. Bez trvenja i neprijateljstava u budućnosti. O ovome za naš portal, u neformalnoj atmosferi, razgovarali smo sa Sonjom Biserko, predsednicom ove nevladine organizacije.

Naša sagovornica je u Srbiji često meta nacionalističkih krugova i vladi bliskih medija, zbog njene otvorene kritike o ulozi Beograda u razbijanju bivše zemlje i teritorijalnim pretenzijama Srbije koje nisu usahnule sa odlaskom Miloševića. Marš iz Srbije! provlači se kao eho posle njenih javnih nastupa. Sonja Biserko je godinama žigosana kao “neprijatelj Srbije” i žrtva je, gotovo, svakodnevnih fizičkih pretnji.  Evo nekoliko, kapitalnih vrednosti po našoj proceni, na koje je ona ukazala preporučujući knjigu stručnoj javnosti ali i širem čitalačkom krugu u regionu.

Većina građana u zemljama naslednicama nema pravog razumevanja uzroka raspada bivše države i ratnih stradanja. Stvorene su jake kolektivne i individualne emocije  i impresije, ali izostaje suštinsko poznavanje druge Jugoslavije, kao i međusobno poznavanje naroda koji su je činili. To naročito važi za mlade generacije koje gotovo nemaju nikakav odnos prema bivšoj zajedničkoj državi i nikakvo poznavanje regiona. Njihov odnos prema drugim etničkim zajednicama kreće se u rasponu od potpune indiferentnosti do ekstremne netrpeljivosti. To je posledica distanciranja od Jugoslavije svih zemalja naslednica koje su svoju istoriju nacionalizovale i u velikoj meri falsifikovale, kaže Sonja Biserko.

Prema njenim rečima na delu je negativna percepcija i konstruisanje novih identiteta nacija. U javnom diskursu se sve više govori o nekoj dalekoj i slavnoj prošlosti. A ima, zašto ne reći, i koketiranja sa krajnjom desnicom i fašističkim pokretima. Tu za antifašizam nema mesta. Uprkos nepobitnoj činjenici da je jugoslovenski antifašizam bio jedan od prvih takvih pokreta u Evropi “Naravno, to je bila najveća vrednost Jugoslavije. Knjiga Jugoslavija u istorijskoj perspektivi pokazuje koliko je to bila složena država. Pojednostavljena percepcija Jugoslavije je dovela do neprihvatljivih i netačnih pojašnjenja. Mladi nemaju načina i mogućnosti da realno naprave uvid u Jugoslaiju, mada među njima ima sve više onih koji se za nju interesuju…”

Tito je bio jedan od najvećih državnika dvadesetog veka. Vođa antifašističkog pokreta. Osnivač Pokreta nesvrstanih, što je dalo novi impuls značaju Jugoslavije… Može li se reći da je Tito bio paradigma ugleda bivše države?

Nema sumnje da je reč o najvećem državniku sa ovih prostora. To je činjenica. Uprkos svim nastojanjima da se njegova dostignuća u tom smislu odreknu. Uostalom, tako ga i svet doživljava. Tito ima svoje mesto u istoriji sveta. Hronološki, najpre je uspeo da se odmakne od Staljina. Postavio je Jugoslaviju na međunarodnu scenu. Otvorio prostor za njenu, ne tako malu, međunarodnu ulogu. Zahvaljujući tome mnogi Jugosloveni doživljavali su to kao osećaj posebnosti, uključujući i političare. Danas, nažalost, ni jedna od novonastalih zemalja, bar za sada, nema taj format i politički potencijal za neku važniju rolu u regionu, pa i uopšte. Jednostavno, nema državnika takvog formata. Tito je, naprosto, bio fascinantna politička i državnička figura, ocenjuje predsednica Helsinškog komiteta za ljudska prava u Srbiji.

Zemlja na čijem je čelu bio ovaj revolucionar i antifašista, prema našoj sagovornici je razvijala nacionalnu emancipaciju ali i kosmopolitizam. Njeni razbijači i nosioci, uglavnom, neuspešne tranzicije vuku novoosnovana društva u konzervativizam, etnosi se uvlače u patrijahalne matrice. Na delu je nazadovanje. Vetar u leđa takvim tendencijama daje i spoljno okruženje. Nikako da raščistimo hipoteke iz prošlosti. Regionom vladaju sebične elite. Njihov moto je ćar za sebe. Atmosfera provincijalizma, etnocentrizam i zatvorenost novostvorenih država i društava je očita. Kod takvog stanja stvari, nove generacije bi trebalo da imaju i vuku napred navedena iskustva Jugoslavije, naravno, u skladu s realnim mogućnostima. Komunizam i socijalizam treba analizirati ali iz nekog drugog ugla. Proveriti zašto su to bile prihvatljive mogućnosti. Da li je tu bilo nekog modernizacijskog i emancipatorskog potencijala. Bio bi to važan iskorak za društva na prostoru bivše Jugoslavije.

Objašnjavajući potrebu za ovom knjigom Sonja Biserko, između ostalog, kaže da je ona zbornik- rezulat saradnje istoričara, istoričara umetnosti, kulturologa, sociologa…. Reč je o svojevrsnom priručniku koji bi trebalo da ponudi širi okvir za čitanje opsežnijih istraživačkih radova koji su objavljeni i koji će ubuduće biti objavljivani na portalu www.yuhistorija.com. Uvodeći čitaoce u tekstove pisaca iz svih delova bivše Jugoslavije, ona kaže da ambicije nisu bile da se da definitivna slika raspada Jugoslavije, jer će to biti predmet istraživanja budućih istraživača. Ambicija je, kako smo napred rekli, da se mladima pomogne u prevladavanju nametnute im prošlosti i podstrek na konstruktivno i dublje promišljanje sopstvene budućnosti  u okruženju u kojem žive.

Nismo primetili da je pojava knjige Jugoslavija u istorijskoj perspektivi, za sad, zavredela pažnju stručne i svekolike javnosti u Srbiji. Rekli bi da je to u skladu sa negovanjem ovdašnjeg nastojanja da se omalovaži delatnost Helsinškog odbora i same Sonje Biserko. I nastojanjem da se zatre uspomena na Jugoslaviju.