Srđa Pavlović: Nova Crna Gora i postizborne lekcije

Nedavno okončani predsjednički izbori su bili višeznačni. Oni su svojevrsna vododjelnica u savremenoj političkoj istoriji Crne Gore.

Čak su i najtvrdoglaviji partijski vojnici danas svjesni da je došlo do ideološke promjene kod nas, i da su dugotrajni i snažni odjeci evropskog opšteg ,,desnog skretanja“ dobili svoj konkretni eho u crnogorskom političkom prostoru.

Potvrđena je priroda političke i društvene realnosti Crne Gore koju određuju isključivo međaši nacionalnog, dok se građansko koristi kao poštapalica i politički korisna srednjovjekovna taktika takozvane dobronamjerne obmane (Pia Fraus).

SNAGA POPULIZMA

Pokazalo se da, i pored svega, ekonomski populizam ima prednost u odnosu na populizam građen na strahu ,,opsjednute“ države. Ovim ne želim da favorizujem jedan populizam u odnosu na drugi, već da ukažem na savremenu izbornu efikasnost narativa o novčaniku, nasuprot narativu o zastavi.

Na nivou personalizacije političkih procesa – što je u Crnoj Gori i regionu više pravilo nego izuzetak – to je bio prvi lični politički poraz Mila Đukanovića, u protekle tri decenije. Ova personalizacija je važna jer se ideja i projekat obnove crnogorske nezavisnosti, članstvo u NATO i deklarisano stremljenje ka članstvu u EU vezuju direktno i potpuno za ovog lidera DPS-a.

Takođe je potvrđena efektnost dugogodišnjeg napora Crkve Srbije, kleronacionalističke elite našeg sjevernog susjeda i državnih institucija koje je ta elita osnovala, da delegitimizuju ideju nezavisne Crne Gore i stvore uslove za dominaciju politike, mitologije, kulturne matrice i ideologije srpskog nacionalizma. Ovo je bila decenijski duga moba na kojoj je ulogu političkog kosbaše imala sadašnja vladajuća većina u Crnoj Gori.

Značajan dio odgovornosti za visoku cijenu koju danas plaća Crna Gora snosi politička elita koja nije uspjela – znala kako/ bila zainteresovana – da u posljednje dvije decenije izgradi istinski profesionalne i nezavisne institucije koje bi izdržale kleronacionalistički cunami i bile sposobne da se s njim nose koristeći istinske građanske alatke.

PORAZI JEDNE VIZIJE

Što god bio razlog i današnje opravdanje za takav propust, posljedice su očigledne.

U konačnoj analizi, ovi predsjednički izbori su bili dvostruki plebiscit o tri decenije Đukanovićeve vlasti, ali i o sposobnosti tzv. suverenističkih političkih aktera da sačuvaju svoje najznačajnije dostignuće: obnovu nezavisnosti Crne Gore.

Alarmantna je spoznaja da je ovo dostignuće iz 2006. godine, obnova crnogorske nezavisnosti, ozbiljno dovedeno u pitanje u ljeto 2020. godine, i da je od tada do danas ova vizija, de facto, tri puta poražena na izborima.

Ne znam da li je moguće tu viziju oživjeti kroz novu i savremenu političku ponudu prije nastupajućih parlamentarnih izbora, i tako očuvati temelje koji su ocrtani u maju 2006. Skloniji sam promišljanju da je ovo čuvanje generacijski zadatak koji može podrazumijevati dva ili tri izborna ciklusa. Ono u šta sam siguran jesu tri velike postizborne lekcije koje se moraju naučiti.

TRI LEKCIJE

Prva lekcija u ,,Bukvaru“ oporavka Crne Gore jeste ona o apsolutnoj neophodnosti da se konstruišu, jačaju, i konstantno unapređuju pravni i institucionalni okviri na kojima svaka funkcionalna država počiva. Jedino takvi

okviri omogućavaju da se čuvaju i adekvatno valorizuju svi elementi koji su danas u opasnosti da budu pretvoreni u svoju suprotnost ili da sasvim nestanu.

Ovdje imam na umu elemente kao što su sposobnost donošenja suverenih odluka u sferama ekonomije, finansija, obrazovanja, odbrane, unutrašnje i spoljne politike, kao i očuvanje kulturne matrice i tradicije Crne Gore, identitetskih odrednica Crnogoraca, socijalnih normi koje čine Crnu Goru ovakvom kakva jeste, crnogorskog jezika, prepoznatljivog umjetničkog izraza, multikulturalnosti i vjerske tolerantnosti, između ostalog.

Druga, i ne manje važna, lekcija je da svi pomenuti elementi, kao i mnogi koje nijesam pomenuo, predstavljaju integralne, ali ne i dominatne sastojke savremene Crne Gore. Svijest o značajnoj razlici između integralnog i dominantnog je od presudne važnosti!

Ovo je lekcija koju moraju da obnove svi u Crnoj Gori, kojem god bogu i naciji da se mole, i koje god zastave da ističu na svoje prozore. Istinsko građansko društvo je jedina prepreka nastojanjima da se integralno pretvori u dominantno.

Onog trena kada neka politička elita (bez obzira na njen nacionalni ili vjerski prefiks) ove integralne elemente pozicionira kao ,,zlatni standard“ patriotizma, segment stanovništva koji te elemente vidi drugačije, ili ih obavezno ne vidi kao svoje identitetske znakove se, po automatizmu, diskvalifikuje kao nelojalan, pa mora biti isključen iz kolektiva. Sasvim je svejedno da li su oni prokazani kao ,,nepatriote“, ili kao ,,zavedeni“, ili su klasifikovani kao ,,neprijatelji“, ,,montenegrini“, ,,gradžani“, ,,kleročetnici“, ,,izdajnici“ ili ,,primitivci“…

Ovakve odrednice neminovno kreiraju socijalne tenzije i situaciju koja nije održiva, jer se ne može značajan procenat stanovnika ignorisati, satjerati u neki etnografski rezervat, ili re-edukovati kako bi se uklopili u idealizovanu sliku harmoničnog društva koji promoviše jedna, druga ili treća nacionalno osviješćena elita. To nije recept za održivost multikulturnog društva i države kakva je savremena Crna Gora.

Ponavljam se, ali je to neophodno: Berane, Rožaje, Žabljak, Herceg Novi, Nikšić ili Pljevlja su savremena Crna Gora u istoj mjeri u kojoj su to Cetinje, Njeguši ili Karuč ,,na kraju Crmnice“. Po istoj logici i u nadi koja tu logiku podupire, vjerujem da su za savremenu Crnu Goru jednako važni i Jasikovac, i Bojna Njiva, i Crkva Ružica, i Šahovići, kao i Čista Strana, Belveder, Porto Montenegro, ili ,,sveti kralj“ Šabatai Cevi.

GENERACIJSKE MIJENE

Treća jednako značajna lekcija se odnosi na generacijske mijene koje sobom uvijek nose drugačije prioritete, drugačije standarde, drugačije emotivne sadržaje, i drugačija stremljenja.

Značajan dio glasačkog tijela koje je na predsjedničkim izborima odabralo Jakova Milatovića je mlad i generacijski veoma ,,odmaknut“ od onoga kako državu i njen suverenitet danas zamišljaju suverenističke partijske i vanpartijske elite.

Ovo je, usuđujem se reći, nova Crna Gora, na čije aspiracije, prioritete, interesovanja, shvatanje sebe i svijeta u kojem žive se mora obratiti pažnja. Danas je jasno da su pažnju na ove generacijske mijene obratili kleronacionalistički politički akteri kojima su usta puna modernosti i Evrope, dok u manastirskim kriptama sastavljaju vlade ili dogovaraju nova državna zaduženja.

Izborna selekcija koju je ova mladost napravila nije obavezno bila određena vjerskim ili nacionalnim kriterijumima. Bilo je važno to što je Milatovićev protivkandidat bio političar uz kojega su odrastale generacije, pa one ne znaju za drugu Crnu Goru, osim one koju već decenijama DPS i njen lider vezuju direktno za sebe. To je, samo po sebi, dovoljan impuls za promjenu.

Uz dužno uvažavanje opštepoznatih dostignuća, mlade generacije zahtijevaju drugačiju političku ponudu. Oni rođeni kasnih 1990-ih ili ranih dvijehiljaditih ne nose u sebi isti emotivni naboj kao generacija njihovih roditelja, kada su u pitanju koncepti poput crnogorske istorije i tradicije, državnog suverniteta i tome slično. Za mnoge od njih, termin i koncept ,,otadžbina“ znači sasvim druge stvari nego što je to slučaj sa starijim generacijama, ili, naprosto, znači veoma malo.

Mislim da je izuzetno važno biti otvoren i prema mogućnosti da mladi građani Crne Gore doživljavaju identitetska pitanja drugačije od generacije njihovih roditelja. Uvjeren sam da je određeni broj onih koji sebe identifikuju kao Crnogorce uskratio glas predsjedničkom kandidatu Đukanoviću. Takođe sam uvjeren da oni nijesu izdajnici države.

Ovo je nova Crna Gora koju moramo prepoznati, pa političke partije moraju da adekvatno usklade svoje poruke i ponude biračima. Sve rečeno vodi ka zaključku da suverenističke partije i mlade generacije u Crnoj Gori ne govore istim jezikom simbola i prioriteta. Mora se, dakle, naći zajednički jezik.

Ukoliko se ne bude na tome hitno i predano radilo, postoji opasnost da poslovični suverenistički diskurs u Crnoj Gori bude u silaznoj putanji u narednih nekoliko izbornih ciklusa.

PRELAZAK RUBIKONA

Da ne bi bilo zabune, ponoviću: uvjeren sam da je neophodno redizajniranje političke ponude, ali i osavremenjivanje sadržaja te ponude. Ovo su ,,dvije političke noge“ na kojima se mogu i trebaju oslanjati unutarpartijski reformski napori. Svjestan sam da se političke partije ne reformišu osim onda kada to apsolutno moraju. Tri izborna poraza u protekle skoro tri godine dovoljan su pokazatelj da su suštinske unutarpartijske reforme neophodne. S druge strane, novi marketinški pristup starom, poznatom i dosadnom sadržaju bi samo produžio agoniju okoštalih partitokratija i ubrzao trenutni slobodni pad suverenističkih partija u političku prošlost.

Izlazak iz ovakve krize je, pored izborne matematike na čijem poboljšanju tzv. suverenističke partije moraju raditi, apsolutno određen sposobnošću i spremnošću političke i intelektualne elite da s vrha onog poslovičnog brda baci pogled preko horizonta koji danas zaklanjaju nacionalne zastave, kako bi svima koji bitišu ,,pod brdom“ mogle ponuditi neku bolju i tolerantniju Crnu Goru.

Donekle ohrabruje saznanje da u Crnoj Gori ima građana koji su sposobni i spremni ponuditi moguća rješenja ukoliko trenutni politički akteri budu spremni da iskorače izvan velike sjenke decenijske partitokratije.

Nijesam toliko naivan da sam uvjeren da će svi političari to učiniti iz uzvišenih motiva, ali se nadam da shvataju da se radi o egzistencijalnom pitanju za državu, ali i za njih same kao političke aktere. Ako oni, ipak, ne pređu ovaj svojevrsni Rubikon, već nastave da žive u iluziji kako nečinjenjem čuvaju mlaku sigurnost sopstvene političke bare, glasači će postaviti očigledno i legitimno pitanje – da li su nam potrebni takvi političari i takve partijske strukture.

Iskreno se nadam da će suverenističke partije ipak smoći snage i hrabrosti da naprave ovaj važan iskorak i tako pomognu građanima da zaustave degenerativni proces koji se zahuktava, a time sebe učine iznova relevantnim političkim djelatnicima.

pobjeda.me