Gorčin Dizdar: I najveći griješe

Povezani članci

• HERCEG-BOSNA U HAAGU (21): I pripadnici HV-a mlatili su zatočenike u Dretelju
• Humanitarni GuGu bazar u Novom Sarajevu
• Rade Radovanović: NATO je trebao bombardovati Srbiju u aprilu 1992. godine kad je počela agresiju na BiH
• Viktor Ivančić: Da je slikar, tehnika bi bila prepoznatljiva – hulje na platnu
• Međunarodni stručnjaci povodom 18. godina Dejtonskg sporazuma: Disolucija BiH je prevaziđena ideja
• Subotom u podne ispred Vijećnice

Foto: N1

U svojevrsnoj preambuli nedavno objavljenog publicističkog teksta Dubravka Lovrenovića “Historeska – Kodrićeska”, autor nam najprije sugeriše način na koji on treba biti čitan i shvaćen:

“Ovaj tekst ne pišem kao odgovor Sanjinu Kodriću jer bi to s moje strane bilo neozbiljno, budući da spram sebe, sportskim rječnikom kazano, nemam dostojnog protivnika. Tekst je kao „historeska-kodrićeska“ odgovor kodrićima, čiji je on samo glasnogovornik, što najbolje pokazuje sadržaj njegovog teksta. A sadržaj je takav da jasno upućuje na izmanpuliranog „subjekta“ (što, pretpostavljam, i nije bilo teško) pretvorenog u „objekt“. “

Iz preambule se daju iščitati (barem) tri tvrdnje:

1. Tekst “Historeska – Kodrićeska”, iako suštinski predstavlja odgovor na tekst Sanjina Kodrića, ne treba biti tretiran na taj način, jer Sanjin Kodrić nije dostojan protivnik autoru.
2. Tekst je pisan specifičnom stilom koji autor, uz očiglednu dozu ironije, naziva “historeska-kodrićeska”, implicirajući da Sanjin Kodrić ne samo da nije dostojan protivnik autoru, nego je i neznalica i pseudonaučnik čiji stavovi ne zaslužuju naučni tretman, već samo prezir i ismijavanje.
3. Sanjin Kodrić je samo izmanipulirani glasnogovornik određene grupe koju autor naziva “kodrići”.

Cilj ovog kritičkog osvrta na Lovrenovićev tekst je da ocijeni mjeru u kojoj je autor uspio u ostvarivanju svojih retoričkih ciljeva, te preispita prirodu i uspješnost argumenata koje je pri tome koristio. Iskreno se nadam da je g. Lovrenoviću i njegovim sličnomišljenicima uspješno odbranjen doktorat o vjerskoj problematici srednjovjekovne Bosne i simbolici stećaka dovoljna kvalifikacija za upuštanje u stručnu diskusiju o ovoj tematici.

Diskvalifikacija Sanjina Kodrića

Pažljivo iščitavanje Lovrenovićevog teksta može dovesti do samo jednog zaključka: njegov prvenstveni cilj uistinu nije odgovaranje na tekst Sanjina Kodrića, već potpuna diskvalifikacija, pa čak i ismijavanje njegovog naučnog kredibiliteta. Filozofsko-kritičkom terminlogijom rečeno, radi se prije svega o ad hominem argumentima, koji u ozbiljnim naučno-kritičkim tekstovima ne bi trebali igrati ključnu ulogu. Preciznije, Lovrenovićevi pokušaji Kodrićeve diskvalifikacije mahom nisu čak ni argumenti, već šaljive dosjetke koje autor, sudeći po učestalosti kojom ih koristi, smatra veoma originalnim, dubokoumnim i duhovitim.

Tako Lovrenović već u prvoj rečenici teksta Kodrića upoređuje sa komičnim filmskom likom kojeg je tumačio Bata Živojinović, naziva ga “statist-medijevalistom” i kasnije “medijevalističkim trećeligašem iz znanstvenog predgrađa Umoljana”, iz nerelevantnih intervjua izvlači i ironično koristi opise Kodrićeve ličnosti (“uz dozu samozatajnosti”), pa čak i šeretski zaziva “Bič božiji” koji bi Kodriću i njegovim istomišljenicima “ulio dovoljno ‘znantsvenog’ razuma u kosti”.

Iza Lovrenovićevih “humoresknih” dosjetki – o ukusima se ne raspravlja! – krije se stav koji služi kao kamen-temeljac njegovih argumenata ili, preciznije, retoričke strukture: o stećcima smiju govoriti samo medijevalisti! Iz ličnih iskustava sa prošlogodišnje konferencije o stećcima održane u Sarajevu, mogu dodati i ovo: o stećcima smiju govoriti samo medijevalisti koji se slažu sa mišljenjem Dubravka Lovrenovića! Čudan je ovo, a prije svega anahronističan stav: u vremenu sveopšte multidisciplinarnosti i opsesivnog postmodernističkog preispitivanja samog pojma objektivne Istine, Lovrenović insistira na zatvaranju u okove eurocentrično i pozitivistički koncipiranih naučnih disciplina, kao i apriorističko i autoritativno određivanje ko smije a ko ne smije govoriti o stećcima. Šta ćemo, u tom slučaju, sa arheolozima? Antropolozima? Historičarima umjetnosti, književnosti i kulture? Lingvistima? Ne bi li izučavanje stećaka trebalo biti jedan suštinski interdisciplinaran proces, unutar kojeg mogu koegzistirati i različita, pa i oprečna mišljenja?

To naravno ne znači da treba odbaciti bilo kakve kriterije istine, kao što to često tvrde površni kritičari poststrukturalističkih metodologija. Tako bih se, na primjer, složio sa Lovrenovićem da mišljenje o gotskom porjeklu naziva “stećak” koje prenosi Kodrić nema naučnog utemeljenja. Međutim, sasvim mi je neshvatljivo njegovo posvećivanje čitavog (dužeg) paragrafa ovoj marginalnoj primjedbi, imajući u vidu da se uopšte ne osvrće na neke puno važnije elemente i pitanja Kodrićevog teksta. Stiče se dojam da je Lovrenović ovdje identificirao “najslabiju kariku” Kodrićevog teksta, da bi se, zatim, svom silom svoje retoričke aparture okomio na nju, imputirajući Kodriću pseudonaučne i nacionalističke teze o gotskom projeklu Bošnjaka, te predstavljajući sebe kao ljevičarskog heroja koji se bori za “hljeb gladnih vazala”. Ne bi li bilo prikladnije i poštenije posvetiti više pažnje nekim od bitnijih pitanja koje postavlja Kodrić, a to je, prija svega, suštinska vezanost stećaka i srednjovjekovne Bosne?

I najveći griješe

Mnogo veći problem predstavlja činjenica da i sam Lovrenović, koji nastupa iz pozicije moći i autoriteta po pitanju stećaka i srednjovjekovne Bosne, pokazuje zapanjujući nedostatak poznavanja najosnovnije literature. Naime, odgovarajući na Kodrićevu tvrdnju da se „sporadično javljanje stećaka u drugim područjima [izvan srednjovjekovne Bosne i Huma] tumači kao posljedica migracija, odnosno naseljavanja bosanskog stanovništva u te krajeve“, Lovrenović kaže:

“Bilo bi lijepo da nam je Kodrić, bez dodatne doze samozatajnosti, prvenstveno otkrio ko i s kakvom argumentacijom to i tako „tumači“. Ako to nije samo njegov stav. Inače bi neko neupućen mogao pomisliti da su prilikom tih, samo Kodriću znanih „migracija“, bosanski srednjovjekovni „muhadžiri“ sa sobom nosili i stećke?”

Upravo takvu tvrdnju, uz pripadajuću naučnu argumentaciju, na nešto više od jedne strane teksta iznosi jedan od najboljih poznavalaca stećaka Šefik Bešlagić (sa ovom kvalifikacijom, pretpostavljam, složio bi se i Lovrenović, s obzirom da zagovara uspostavljanje naučnog instituta koji bi nosio njegovo ime):

“Teritorija stećaka se u velikoj mjeri poklapala sa teritorijom nekadašnje samostalne Bosanske države. Ali, državne granice nisu jedini faktor kojim možemo objašnjavati rasprostranjenost stećaka. Običaj izrade i postavljanja stećaka prenosio se i izvan državnih granica naseljavanjem bosanskohercegovačkog življa iz raznih razloga i u razno vrijeme (…) Bez obzira što su neke stećke u tim prekograničnim krajevima mogli da klešu i domaći majstori, što je poneki ranije odomaćeni ukras mogao da se pojavi i na stećcima, odnosno što je mogla manje ili više utjecati domaća tradicija na umjetnost stećaka u tim krajevima – stećci su u svojoj biti originalna bosanskohercegovačka kulturno-umjetnička pojava srednjeg vijeka.”

(Stećci – kultura i umjetnost,  sttr. 64 – 66).

Neki originalniji autor bi na ovaj Lovrenovićev lapsus možda znao reagovati duhovitije, pripisujuću mu kakav sočan epitet. Ja ću se ograničiti na primjedbu da, eto, i najveći znaju griješiti. Problem nastaje tek kada neko umisli da je iznad grešaka, bez obzira koliko duga bila njegova lista publikacija, ili koliko značajna njegova uloga u upisivanju stećaka u UNESCO-vu listu svejtske baštine.

Koristim ovu priliku da pozovem gospodina Lovrenovića, kao i druge zainteresovane čitaoce, da se pridruže okruglom stolu o pitanjima stećaka, UNESCO statusa i Bosne i Hercegovine, koji će biti održan 15. septembra u prostorijama Bošnjačkog instituta. Cilj ovog okruglog stola je uspostavljanje transparetnog i kritičkog dijaloga o mnogobrojnim otovorenim pitanjima vezanim za proučavanje, valorizaciju i prezentaciju stećaka kao dijela svjetskog naslijeđa. Nadamo se da će ovaj okrugli sto biti tek prvi korak ka širem dijalogu o prošlosti i budućnosti našeg srednjovijekovnog kulturnog naslijeđa i njegove uloge u razvoju pluralističkog bosanskohercegovačkog identiteta.

Gorčin Dizdar