Samit u Budimpešti: Istočna Evropa hvali Peking – i nada se milijardama

Povezani članci

• Kome nepogrešivi ključevi predviđaju pobjedu na američkim izborima?
• Evropa i izbjeglički talas: Izazovi i posljedice
• Predsjednik Katalonije najavio referendum o nezavisnosti 2017. godine
• Ko će naslijediti Cristinu Fernandez: Prvi put u historiji Argentine drugi krug izbora
• Novinarske organizacije podržale globalnu akciju za oslobađanje Juliana Assangea
• Pakistan: Naoružani napadači ubili više od 40 ljudi u autobusu

Foto: AFP

Uredio: Ešref Zaimbegović

Od Mađarske do Rumunije: zemlje srednje i jugoistočne Evrope špekulišu na kineski novčani blagoslov. Pritom mnoge dosadašnje kineske investicije u regionu djeluju iznenađujuće neplanske.

Kineski premijer, šesnaest šefova vlada i delegacije sa stotinama poslovnih ljudi, uz to najave velikih međunarodnih infrastrukturnih projekata i obećanja u milijardama – to  zvuči impresivno. Tako impresivno, da ministar vanjskih poslova Njemačke Sigmar Gabriel i drugi njemački evropolitičari upozoravaju na moguću podjelu Evrope i poseban put na istoku EU.

Radi se o kinesko – istočnoevropskoj kooperaciji koja internacionalno već dugo izaziva pozor: u Budimpešti se od ponedjeljka održava dvodnevni samit Kina – Istočna Evropa „16+1“.  Doputovali su kineski premijer Li Keqiang, šefovi vlada svih jedanaest istočnoevropskih članica EU kao i zemalja zapadnog Balkana sa izuzetkom Kosova.

Domaćin, mađarski premijer Viktor Orban, uradio je mnogo toga da bi sve izgledalo kao samit superlativa – i da bi se kineski gosti osjećali izuzetno počašćenim. Centar Budimpešte je tri dana skoro potpuno zatvoren za saobraćaj a policija je zabranila antikineske demonstracije.

U svome govoru na otvorenju Orban je pohvalio kinesko – istočnoevropsku kooperaciju kao zamajac gospodarskog razvoja cijele Evrope. Srednja i istočna Evropa su najkonkurentniji dio Evrope i nikakve političke prepreke neće spriječiti saradnju regiona sa Kinom, rekao je Orban. Nekada je Zapad finansijski i tehnološki pomagao Kini, sada je to obrnuto:“ Sada zvijezda istoka stoji visoko na nebu.“ Orban je govorio i o političkoj dimenziji saradnje sa Kinom: svijet nije više podijeljen na učitelje i učenike, mnogo više saradnja počiva na međusobnom respektu i donosi zajedničku korist.

Akcenti na „život izvan EU“

Mađarska spada u one istočnoevropske zemlje koje se najviše povezuju sa Kinom. Orban ovu politiku naziva „Otvaranje na istok“ – Mađarska bi time htjela osvojiti nove finansijske izvore i tržišta u Rusiji, Kini i centralnoj Aziji. Ovo je priprema na snižena sredstva potpore iz EU za novi budžetski period od 2020. godine. Zemlja želi staviti akcente na „život van EU“.

Međutim i druge zemlje srednje i jugoistočne Evrope nadaju se kineskim milijardskim projektima. Zbog toga su generalno suzdržani u kritici Pekinga a na drugu stranu mnoge vlade u regioni ocjenjuju da se Kina ne miješa u njihove unutrašnjopolitičke odnose.

Kina sa svoje strane vidi srednju i jugoistočnu Evropu kao ključni region u svome svijetskom infrastrukturnom projektu „Novi put svile“ sa kojom treba da se izgrade azijsko – evropski trgovački putevi. Do sada je taj put međutim mnogo uži nego što se čini. Ukupne direktne investicije u region, prema zvaničnim kineskim procjenama, iznose šest do osam milijardi dolara. Radi poređenja: Kina je samo 2016. investirala u Njemačkoj dvanaest milijardi dolara.

I obim razmjene između Kine i srednje i jugoistočne Evrope dostigao je 2016. samo 58 milijardi dolara. Prema kineskim najavama cilj je već u 2015. bio 100 milijardi. Sada u Budimpešti kineski premijer stavio je u izgled kreditna sredstva od samo tri milijarde evra – za cijeli region.

Kontroverzni bilans

„Mnogi kineski projekti do sada nisu bili rentabilni, često se radi samo o političkim izjavama o namjerama“, kaže ekonom András Inotai iz budimpeštanskog Instituta za svjetsku privredu, koji već dugo istražuje kooperaciju Kine i jugoistočne Evrope. „Često nastaje utisak da Kina nastupa neplanski i da malo razumije okvirne uslove u Evropi. U cjelini trajaće još dugo dok se Kina ne etablira kao faktor u srednjoj i jugoistočnoj Evropi.“

Bilans kineskih investicionih strategija i projekata u regionu je stvarno kontroverzan:

• U Poljskoj, kojoj po Kinezima u projektu „Novi put svile“ pripada jedna od glavnih uloga, proigrala je firma “China Overseas Engineering Group” (COVEC) 2009. sa jednim projektom gradnje autoputa. To je trebao biti prvi veliki kineski infrastrukturni projekat u Evropi, međutim nakon mnogobrojnih nesuglasica kineska firma je 2011. jednostavno iščezla iz Poljske: sudski postupak se povlačio sve do ljeta ove godine.
• U Mađarskoj je Kina 2011. iznenađujuće spasila od bankrota hemijski koncern BorsodChem milijardskom investicijom. Na drugu stranu već četiri godine je na ledu projekt brze pruge Budimpešta – Beograd. Nedavno je EU najavila kontrolu jer nisu poštovani uslovi iz natječaja. I u Srbiji još nisu započeli radovi.
• U Rumuniji je “China Energy Company” u julu preuzela, nakon dugotrajnih kartelskih kontrola, za neobjavljenu cijenu 51% na naftnom koncernu KMG International/Rompetrol. Na drugu stranu završili su neki na veliko najavljivani projekti kao poslovni centar “China Town” u Afumatiju kod Bukurešta kao investicione ruine.

Manje neplanski djeluje politička dimenzija kooperacije između Kine i srednje i jugoistočne Evrope. Postoji ideološka ofanziva Kine u regionu, kaže politolog Jacek Kuharčyk, koji vodi varšavski Institut za javne poslove (ISP) i istražuje puno ruski i kineski uticaj u srednjoj Evropi.

Kina podstiče u velikoj mjeri političko – kulturalnu razmjenu ali pritom ocjenjuje svoj autoritarni model kao bolju alternativu. Poruka je: ne treba očekivati neugodna pitanja u unutrašnjoj politici kao od EU. „To se na primjer veoma dopada sadašnjoj poljskoj vladi“, kaže Kuharčyk. „Konsenzus je da se pitanja demokratije i ljudskih prava neće diskutovati.“

spiegel.de