Foto: Marion Kraske/Heinrich Boell Stiftung
Marion Kraske, politologinja i bivša direktorica Fondacije Heinrich Boll u Sarajevu, u analizi piše da Zapad na Balkanu “vodi ciničnu politiku i promoviše ideologije krajnje desnice” slijepo prateći kurs američke politike.
Kako piše Kraske u analizi objavljenoj na portalu Euractiv, procedura u BiH podsjeća na “izrazito neliberalne mahinacije”, s obzirom da je već drugi put u nekoliko mjeseci visoki predstavnik Ujedinjenih naroda za Bosnu i Hercegovinu je intervenisao i “petljao se u demokratske procese u zemlji” koristeći posebna ovlaštenja.
Ona objašnjava da je visoki predstavnik, Christian Schmidt, retroaktivno intervenisao u izbornom sistemu zemlje na dan izbora 2. oktobra prošle godine, što smatra da je nešto što “vjerovatno nikada ranije nije viđeno u zapadnim demokratijama“, te da je ponovo iskoristio svoja ovlaštenja krajem aprila i odredio kurs za formiranje vlasti entiteta Federacije.
“Situacija koja izgleda groteskno: pošto je prvo namještanje izbora u oktobru dovelo do zastoja, Schmidt je sada situaciju koju je stvorio shvatio kao priliku da ponovo masovno interveniše u politički razvoj zemlje”, piše Kraske, te navodi da se nakon toga opravdano našao na udaru mnogobrojnih kritika od domaćih i međunarodnih posmatrača.
“Međunarodna zajednica izgubila moralni kompas”
Kraske objašnjava da bi Schmidtova uloga trebala bude da nadgleda krhki mirovni proces u zemlji.
Smatra da je činjenica da je Schmidt “jednostrano manipulirao izbornim sistemom u korist određenih političkih snaga, po uzoru na američko “gerrymandering”, te da je ojačao i ionako dominantne etničke elemente” dokazuje njegov neuspjeh na ovoj funkciji.
Dodaje da je interesantno što Hrvatska demokratska zajednica u zemlji (HDZ BiH), koja se “do sada nije ni približno distancirala od zločina počinjenih na tlu BiH tokom bosanskog rata 1992-95, opet ima koristi od brutalnih manevara”.
“Proglašenom hrvatskom paradržavom Herceg-Bosnom, Hrvatska je pod predsjednikom Franjom Tuđmanom 1990-ih nastojala stvoriti Veliku Hrvatsku s etnički očišćenim područjima Hercegovine. Sada, u svjetlu agresorskog rata protiv Ukrajine, ove agende treba da se privedu kraju – uz pomoć međunarodne zajednice, koja je očigledno izgubila moralni kompas u balkanskoj politici”, smatra Kraske.
Upozorava da lider HDZ-a Dragan Čović i njegov partner Milorad Dodik “godinama pokušavaju da oslabe bosansku državu kao cjelinu, da oslabe institucije i prodube hrvatski i srpski utjecaj”.
“Činjenica da antidržavni akteri imaju najviše koristi od najnovijih intervencija visokog predstavnika pokazuje koliko se Nijemac, koji se smatra otpornim na savjete, ponaša pogrešno”, piše Kraske, te upozorava da, otkako je preuzeo dužnost, Schmidt je uvijek iznova pokazao da mu nedostaje osjećaj za složenu multietničku državnu konstrukciju, posebno za višeslojnu historiju Bosne i Hercegovine.
Ističe da je na nedavnoj konferenciji također umanjio značaj genocida u Srebrenici kao ”situacije u stilu genocida”.
“Inače, Schmidtovi postupci se teško doživljavaju kao sidro stabilnosti – naprotiv”, piše Kraske.
“Schmidt simbol za neuspjeh međunarodne zajednice na Balkanu”
Prije mnogo godina, Schmidtovi prethodnici, Austrijanac Wolfgang Petritsch i, prije svega, britanski liberal Paddy Ashdown, pokušavali su unaprijediti proces izgradnje države i nacije u ratom razorenoj zemlji. To je, navodi, rezultiralo uvođenjem zajedničke himne, zajedničkih registarske tablica, spojene su tri vojske i smijenjeni su nacionalistički političari, jer je Zapad tada “čvrsto odlučio da poslijeratnu zemlju treba osloboditi iz kandži nacionalističkih ideologa”.
Kako je jednom prilikom izjavio Ashdown, činjenica da je Zapad dozvolio rat u BiH je bila užasna greška, a ova spoznaja vlastitog neuspjeha godinama je oblikovala međunarodnu posvećenost u BiH i na Balkanu.
Međutim, Kraske navodi da se sada sve preokrenulo: “Posebno Sjedinjene Države namjeravaju da pregovaraju o brzim dogovorima sa onim snagama koje nastavljaju da promovišu desničarske ekstremističke ideologije krvi i tla – koktel mržnje koji je nekada doveo do balkanskih ratova”.
Kraske zatim citira nedavnu analizu uglednog stručnjaka za Balkan Januša Bugajskog, koji smatra da Washington želi da pacifikuje tri etno-centra, Beograd, Zagreb i Tiranu, kako bi se region održao donekle stabilnim. Upozorio je da se time daje prostor hegemonističkim apetitima, a žrtvuju se multietnička društva Bosne i Hercegovine, Kosova i Crne Gore.
“Schmidt, skandalima opterećen bivši njemački ministar poljoprivrede, koji je u Sarajevu pod vladom bivše kancelarke Angele Merkel unaprijeđen bez regionalne ekspertize, tako sve više postaje izvršitelj sumnjive politike smirivanja – simbolično on predstavlja ponovni, kolektivni neuspjeh međunarodne zajednice na Balkanu”, smatra Kraske.
“Umjesto beskompromisne odbrane osnovnih demokratskih vrijednosti, umjesto smanjenja diskriminacije, umjesto hrabrog djelovanja protiv endemske korupcije i razularenog revanšizma, umjesto implementacije evropskih i međunarodnih pravnih standarda, antidemokratski manevri imaju za cilj da igraju na ruku Beogradu i Zagrebu, ali ne samo u Bosni, već i na Kosovu”, upozorava.
“Zapad ignoriše presude Haškog tribunala”
Kraske navodi da pregovarači SAD i EU već mjesecima pokušavaju uvjeriti vladu kosovskog premijera Albina Kurtija da “stvori zonu uticaja u kojoj dominiraju Srbi” za koju posmatrači strahuju da bi de facto stvorila drugu Republiku Srpsku.
“Dok je američki predsjednik Donald Trump još bio na vlasti, prva Kurtijeva vlada je srušena na poticaj američkog specijalnog izaslanika Richarda Grenella, jer se protivio namjeravanim teritorijalnim promjenama kojima je Washington želio stvoriti etnički čista područja između Srbije i Kosova. Sada postoji nova verzija ove američke politike, koja se prvenstveno zasniva na etničkim hegemonističkim idejama”, objašnjava.
“A ni EU ni Njemačka, kojima bi s obzirom na njihovu historiju bilo dobro savjetovati da kategorički odbace bilo kakve koncepte rasizma, ne protive se grubom kursu SAD-a – zbog nedostatka vlastite balkanske strategije. Umjesto toga, oni slijepo galopiraju iza kursa Washingtona”, dodaje.
Ona upozorava da Zapad politikom koja jednostrano služi interesima regionalnih “etnocentra” na Zapadnom Balkanu žrtve zločina počinjenih u balkanskim ratovima ponovo marginalizuju. S druge strane, smatra da ova politika nagrađuje i cijeni one koji pojačavaju tenzije, počinioce zločina i njihove nasljednike, te “kriminalne klanove koji koriste jezivi etnonacionalizam za zadržavanje vlasti i besramno samobogaćenje”.
Navodi predsjednika Srbije Aleksandra Vučića kao primjer za ovo, ističući da on “orkestrira novu verziju ideologije krvi i tla Slobodana Miloševića” kroz koncept “Srpskog svijeta” koji ima za cilj da promoviše ujedinjenje svih Srba u regionu. Također navodi da je Dodik nedavno najavio da je spreman braniti prava svih Srba u regionu, ma gdje se oni nalazili.
“Ovo pogubno podsjeća na huškanje srpskog društva ranih 1990-ih”, upozorava Kraske.
Ona smatra da Zapad na Balkanu vodi “ciničnu politiku”, te navodi da, dok se Ukrajina podržava ogromnom vojnom pomoći u odbrani demokratije, ljudskih prava i koncepta teritorijalnog suvereniteta i integriteta, “međunarodna zajednica popušta u borbi za demokratiju i ljudska prava na Balkanu”.
“Nakon balkanskih ratova i očiglednog neuspjeha Zapada, Evropa je puna patetike izjavila: Nikad više! Ovaj apel je očigledno zaboravljen”, ističe ona, te dodaje da pouke iz genocida u Srebrenici, masakra u Ahmićima, nehumanih uslova u koncentracionim logorima i desetina hiljada masovnih silovanja “izgleda da nisu bile trajno izvučene”.
“Moralni imperativ” koji je formulirao bivši visoki predstavnik Paddy Ashdown za rad međunarodne zajednice i vlastiti mandat biva pokopan, i to u trenutku kada Zapad glasno osuđuje ratne zločine Vladimira Putina, piše Kraske, te dodaje da ovo ne predstavlja koherentnu politiku niti kredibilitet.
“Gotovo 30 godina nakon završetka rata u BiH – usred agresorskog rata na Ukrajinu – međunarodna zajednica je prestala da djeluje kao korektiv za nepravde počinjene na Zapadnom Balkanu”, navodi Kraske.
“Ako bi predstavnici SAD, Velike Britanije, EU i Njemačke postojeće presude Haškog tribunala za ratne zločine – u kojima se jasno kaže da su Hrvatska i Srbija počinile zločine na tlu BiH – koristile kao civilizacijski imperativ, kao osnovu politike Zapadnog Balkana, uticaj i apetiti Zagreba i Beograda rigorozno bi bili spriječeni”, dodaje.
“Promoviše se dalja radikalizacija u regionu”
Kraske također ističe da to što se “razornim izbornim intervencijama neupućenog Nijemca Christiana Schmidta, koji usputno održava očiglednu blizinu nacionalističkom HDZ-u u Zagrebu i koji je dobio državnu medalju koju uz njega nose dvojica osuđenih ratnih zločinaca, nagrađuju ideologije zločinaca”, ne samo da predstavlja zaboravljanje historije, nego je također i “zapaljivo”.
Upozorava da akteri u Hrvatskoj i Srbiji već dugo praktikuju “pogrešne reinterpretacije historije, ponekad negirajući sopstvene zločine, ponekad ih veličajući”.
“Jasno je da nacionalisti osjećaju svoju historijsku priliku da finaliziraju ratne ciljeve 1990-ih: Velika Srbija i Velika Hrvatska se pojavljuju na dohvat ruke – doduše ne uz pomoć promjena granica, već uz institucionalizirani utjecaj – omogućen uz prijateljsku podršku vlada u Washingtonu, Londonu i Briselu i na kraju, ali ne i manje važno, uz podršku visokog predstavnika u Bosni i Hercegovini”, piše ona.
Kraske također smatra da se s ovim slaže čak i vladajuća koalicija u Njemačkoj koja je zapravo najavila vanjsku politiku orijentiranu na vrijednostima.
“Sada Njemačka zatvara oči kada su ideolozi etničke segregacije i politika mržnje nagrađeni. Berlin ćuti i toleriše – i saučesnik je”, piše ona.
“Na taj način Zapad potiče dva opasna razvoja: masovni egzodus razočaranih ljudi kojima je dosta toksičnog etnonacionalizma i neupućenost Zapada. Istovremeno se promoviše dalja radikalizacija u regionu, jer upravo na hiljade liberalnih i progresivnih umova pakuju kofere”, zaključila je na kraju.
