Ilustracija/foto: Pixsell
„Mržnja i zločin“ uvek donose velike nevolje čovjeku što ga odmiče od ljudske humanosti. Odbijanje (nevoljnost) da se protiv nečeg pobunimo pokazat će se kao glavna prepreka stišavanju nagomilanih strasti i emocija homo sapiensa koje još uvijek nose svoju etničku identifikaciju u našoj raspolućenoj stvarnosti izmedju „zločina i kazne“ i „pobune i slobode“.
Kako zločin proizvodi pobunu, kao otpor prema nerazumnosti i mržnji, pobuna je uvek delikatnija, kompleksnija i kontraverznija od same supstantivne „mržnje i zločina“. Otuda uvjek postoji pritajeni strah pobunjivača da ne bude izjednačen sa zločinom protiv kojeg se buni, što ga sve više gura u tišinu i na margine slobode.
Nakon počinjenog zločina više nije toliko značajna ni pobjeda, ni poraz. Ono što ostaje od velikog značaja je kako se vratiti na staro stanje stvari koje je postojala prije zločina, kako nastaviti život tamo gdje je stao kad je zločin nastupio. I tu nastaje potreba za dvostrukom „pobunom“. S jedne strane potrebna je pobuna koja bi sprečila da zločinac ostane nekažnjen za počinjeni zločin. S druge strane potrebna je nova pobuna da pobedjeni zločinac ne ostane paralizovan poniženjem i strahom od kazne i time nesposoban da otvori prostor za novu „pobunu“ unutar samog sebe.
Nedostatak prostora za stvaranje te „unutarnje pobune“ najčešće vodi stvaranju „otudjene perspektive“ u kojoj poraženi zločin ne shvata da novi odnos stvari ne počiva više na odnosu „pobedjeni-pobednik“ već jedino i isključivo na novom vrednovanju novih ljudskih vrednosti koje su odredjene datim istorijskim trenutkom a ne nedefinisanom apstrakcijom „našeg“ (verskog, nacionalnog ili političkog) identiteta.
Tamo gde nema pobune nema ni slobode. Od toga koliko će čovjek shvatiti i razumeti prirodu i nužnost „pobune“ zavisi kakva nas „stvarna stvarnost“ očekuje u uspostavljanju ravnoteže izmedju „kazne i zločina“ i „pobune i slobode“ gde pobuna često zna nositi u sebi istu ili veću dozu strasti i emocija, što lako može prerasti u novu „mržnju i zločin“ što izaziva potrebu za stalnim traganjima i novim razumjevanjima puteva „pobune“.
Kako svaka pobuna ima značenje moralnog čina, zatvaranje prostora za kreiranje „unutarnje pobune“ (samokritičnosti) kod poraženog, dakako i kod pobjednika, čini glavnu smetnju nastavku života tamo gde je zločin počinjen i to čini glavnu prepreku otvaranju „zatvorenog kruga nasilja“.
Nakon susretanja sa sopstvenim zločinom da bi stvari mogle teći bar približno onako kako su tekle prije zločina i da se pri tom ne izgubi smisao zajedničkog življenja, potrebno je suočiti se sa osjećajem ne samo „straha“ već i nelagode i stida zbog počinjenog zločina a da se pri tom ne izgubi ništa od sopstvene odgovornosti za počinjeni zločin. Poraženi zločin koji se povuče iz realnog svijeta i ostane unutar sklerotičnih vizija „slave sopstvenog zločina“ brzo postaje sposoban za novu mržnju i nove zločine. Otuda je potrebno da se presuda za zločin mjeri i prema stupnju štete koja je nanijeta i samim „onima“ koji su zločin počinili. Težina zločina prema samim onima koji su zločin počinili, redovito doseže mnogo višu cjenu od one koja je pričinjena onima nad kojima je zločin počinjen. Tu se posebno uzima u obzir izgubljeni moralni ugled i istorijski prestiž u svijetu, što je teško izmjeriti i odrediti kao materijalnu štetu, ali dugoročno ima velike posljedice koje plaća onaj koji je zločin počinio.
Suditi za zločin počinjen prema „svom“ mnogo je efikasniji mehanizam za dosezanje ravnoteže izmedju „zločina i kazne“, humanizma i autentičnosti čoveka. Mjerila za počinjeni zločin prema „svom“ odredjena su ne samo prema šteti koja je naneta sadašnjim već i budućim generacijama zajednice u kojoj se zločin zapatio i razvijao. U ovom slučaju želja za „slavom“ zločina bila bi nužno potisnuta zabrinutošću za „našu“ budućnost što je teško postići ako kaznu odredjuje „drugi“. Uticaji nedefinirane apstrakcije nacionalnih interesa, nacionalnih mitova i nacionalne istorije, koji poništavaju mogućnost autentičnog razmišljanja homo sapiensa, značajno bi bili odstranjeni i bio bi uspostavljen novi balans, kako izmedju „zločina i kazne“, tako i izmedju „pobune i slobode“.
Taj novi balans izmedju „zločina i kazne“ i „pobune i slobode“ uspostavio bi potuno novi odnos izmedju etničkih, kulturnih i vjerskih zajednica, što bi vodilo stvaranju sopstvene odgovoranosti „nas“ prema „samima nama“. Ta sopstvena odgovornost nas „prema nama“ vodila bi stvaranju autentičnog nacionalnog, kulturnog i vjerskog identiteta naroda oslobodjenog svakog uticaja „onih naših“ koji bi ponovo u „mržnju i zločin“ radi svoga sopstvenog interesa. Ta presuda bila bi mnogo surovija, autentičnija, bezkompromisnija sa eliminacijom efekta tzv. kolektivnog poniženja „poraženog“, što otvara prostor pomirenja izmedju „pobune i slobode“. Ostaje najveća poteškoća da se otvori taj slobodan prostor „pobune unutar zločina“.
Nova priroda odnosa izmedju „pobune i slobode“ sužava prostor za etničku, vjersku i kulturnu identifikacija „zločina“ i „žrtve“ u kojoj se gradi delikatan odnos izmedju „mržnje i zločina“ s jedne strane i „pobune i slobode“ s druge strane. Na taj način mijenja se struktura društvenih odnosa u kojima se „etnički identitet zločina“ suprotstavlja prirodi identiteta žrtve u čemu se nalazi opravdanje za učinjeni zločin. Umesto ljudskog kajanja i stida za učinjeni zločin, zločinac gradi psihološku igru u kojoj svoju krivnju objektivizira vjerskim ili nacionalnim svojstvima žrtve, superiorno preuzimajući kontrolu nad „pobunom i slobodom“.
U toj psihološkoj igri, ratni logori i stratišta masovnih i brutalnih egzekucija pretvaraju se u svetilišta, zločin se pretvara u svetost, a najbrutalniji zločinci proglašavaju se herojima i svecima. Tako „uzvišeni zločin“ postaje djelom „etničkog identiteta“ koji definiše „zločin kao nužnost“, što izaziva nesigurnost žrtve u efekat „pobune i slobode“ što stubokom menja odnose izmedju zločina i žrtve, sa čime „etnički zločin“ izrasta u inspiraciju „univerzalnog zločina“, šutnje i pokornosti.
